quarta-feira, 26 de setembro de 2007

L Cirujano de l senhor Abade

L Cirujano de l senhor Abade
(Eipisódio de la Guerra de la Península)

Traduçon de Bernardo Fernandes Monteiro


[Esta traduçon de Bernardo Fernandes Monteiro fui publicada na Revista de Educação e Ensino, Vol. XI (1896), pp. 168-176. Deilha tamien mos anforma J. Leite de Vasconcelos, ne ls Estudos de Philologia Mirandesa, I, p. 29. L testo oureginal traduzido por Bernardo Fernandes Monteiro fui screbido por Manuel Ferreira Deusdado i por este publicado, an O Mirandez n.º 61 e 62, p. 3 [1897], cul títalo “O Cirurgião do Senhor Abade” i, mais tarde, acrecentando-le algues notas de fondo de páigina, mas sin altarar l testo, an Escorços Trasmontanos (1912), pp. 211-230.]





Habie nacido Antonho Ferreira a dous de nobembre de 1782, tenendo quedado uorfano de pai. Pertencie a ua família hounrada i probe de Riu Friu, termo de la bila d’Outeiro. Bibie l zditoso uorfano cun sue biúda mai, quando puls últimos anhos de l seclo dezuito, l’abade de Zenísio que era filho de la mesma aldé, tomou cuonta del i lhebou-lo pra recebir la purmeira anstrucion nas aulas de ls frades trinos de l cumbento de Miranda de l Douro.
L’abade Jesé Manuol de Miranda era talbeç pariente de la criança, ou fizo aqueilha buona obra, mobido por un sentimiento de piadade.
Cun efeito ancarregou-se de l’eiducacion de l rapaç.
La fraguesie de Zenísio, era ua de las mais rendosas de l bispado; a mais disso las sues relaciones d’amisade cun l comendador de l’orde de Malta, que era quien apresentaba an muitas daqueilhas parróquias, tornában-lo un potentado na scuolha de ls curas ancomendados i an outras dependéncias.
Mas l’eigreija de Zenísio nun pertencie a niua orde de cabalharie. L papa i la mitra apresentában alternadamente l’abade, que tenie cuatrocientos mil reis anuales, fuora las oufiertas, que éran mui amportantes.
De la sue fertuna fui hardeiro sou sobrino, l morgado de la Paradinha, Martino Calros de Miranda. L’abade bibie an grande antemidade cun l sou parroquiano Manuol Conçaleç Diusdado, purmeiro bareador de la Cámara de Miranda, serbindo bastas bezes de juíç de fuora.
Nas célebres eiséquias an Miranda de l Douro, pula muorte de la Senhora Dona Marie I alhá stan ls dous amigos figurando na purmeira plana. L pupilo ya mercendo la simpatie i la stima de ls sous mestres i de ls sous bienfeitores. Ls frades trinos cuidában afetuosamente de l sou eiducando; mas un die l’abade, por ua birra cun l suprior de l cumbento, mandou l pupilo studiar gramática latina cun l porsor de la bila d’Algoso, Nocéncio Antonho de Miranda, que era natural de Paçó de Riu-Friu.
Sin ambargo deste porsor ser bezino i ousar l mesmo apelhido, nun tenie niun parentesco nin cun l abade nin cun l pupilo.
Este porsor ourdenou-se mais tarde i bieno a ser l célebre abade de Medrões, percetor de l Marqués de Frunteira, deputado a las cortes de 1821, outor de l afamado lhibro ‘El Cidadano Lhusitano’. Nasciu an 1761 i faleciu an 1836. Fui carátele oudacioso i un talento brilhante. Poucos literatos ne sou tiempo lhebantórun tamanho clamor tan bibas çputas de ruodra de l sou nome. Ua de las obras mais brilhantes de ls cumbates i críticas de l abade de Medrões ye la ‘Defesa de la Berdade’.
Manuol Gonçaleç Diusdado, l lhabrador de hounradez proberbial, l rei de ls mirandeses, cumo le chamában, tenie fama naqueilha tierra. Segundo las leis daquel tiempo l juíç de fuora era persidente nato de las cámaras, i l bareador purmeiro fazira muitas bezes de juíç de fuora, i sabie-se que para un home de l sou arnés, nun era la justiça ua frájel brime, mas si ua árble robusta, anraizada na cuncéncia i firmada na bertude.
Mais dua beç le fuora lhançada, quando bastante nuobo, la bara de juíç de la bintena pula bordaleira de la puorta.
Nesse tiempo, alborada de l nuosso seclo, era correjedor de la comarca de Miranda de l Douro l célebre scritor genealojista Luís da Silva Pereira Oliveira, outor de la obra ‘Perbileijos de la Natureza’, l qual bibiu an buona harmonie cun l juíç de fuora de Zenísio.
L bareador de Zenísio tenie cun el la sobrina Marie Oulaia, filha de sue querida armana Sabel. Era inda ua criança de dezaseis anhos, tipo mirandés de grandes uolhos castanhos, meigos, trasparientes, statura pequeinha i génio mui bibo. L abade i l bareador tenien ua cumbibéncia strema. Era natural que l pupilo Antonho Ferreira, que neste tiempo ya tenie bint’anhos, cumbersasse cun Marie Oulaia; até isso serie de l aprazimiento de ls dous bundosos protetores.
Ne lhugar yá todos chamában a Antonho l cirujano de l senhor abade porque el, depuis de tener aprendido la gramática latina durante quatro anhos, studiaba anatomie i praticaba cirujia i medecina cun un cirujano de Miranda, que fura deciplo, ne Sprital de Todos ls Santos, de Lisboua, de l célebre Pedro Dufour, anatómico francés, que na segunda metade de l seclo dezuito alhi rejie l’aula d’anatomie. L’abade bibie oufano pul’aporbeitamiento nes studios de l seu pupilo i deseaba que el fazisse l sou eisame de cirujano. Era la junta de l Proto-Medicato, criada pula carta de lei de 27 de júnio de 1782, que eisaminaba i passaba cartas de cirujanos. Nun s’era admitido a esse eisame sin apersentar la certidon de lhengua lhatina, passada por mestre outorizado, l cual declaraba que ls pertendientes tenien coincimento necessairo de la lhéngua lhatina para antendéren ls lhibros de las ditas artes, scritos na mesma lhéngua.
L’ambasion francesa de Junot, an 1807, produziu grande agitacion nes ánimos an Trás de ls Montes, i l tutelado de l’abade, que staba pronto para ir fazer l sou eisame, detubo-se ne l camino de las sues aspiraciones académicas.
La sue carreira nun staba cortada, fura apenas anterrumpida. Por albará de siete de janeiro de 1809 era abolhida la junta del Proto-Medicato.
An agosto de 1809 l Físico Mor de l Reino reunie de nuobo a la sue funcion ls poderes de la junta stinta i premitie l’eisame de cirujano nas porbíncias puls médicos sous delegados.
Faborecido por esta lei que lo dispensaba d’ir a Lisboua, l tutelado de l’abade fui mandado eisaminar an Chabes puls delegados de l Físico Mor de l Reino. Outenendo l’aprobacion plena, tirou apenas un certeficado de eisame i fui eisercer la sue arte, porque l eilegante pergamino de la carta régia custaba binte i cinco monedas an ouro, i anton el nun las tenie.
Depuis d’ancartado resolbiu antregar-se cumpletamente a l’anglória profission de facultatibo d’aldé. Bibindo sincielhamente, dedicou la sua bida a los que padécen.
Ancuntrara ne começo de la sua eisisténcia ua moça eicelente, la Marie Oulaia. Era nesse deseio legítimo de l sou coraçon que el staba cierto d’ancuntrar la felcidade. Casou cun eilha. Un grande delor le staba naturalmente reserbado pra depuis: la muorte de l’abade. El fui coincido siempre pul cirujano de l senhor abade. Bien querida l’era al coraçon essa memória. – Rezando las ouraciones de l die an cuoro ne meio de la família cumo era questume – yá mais squeciu aqueilha grata debocion: por alma de l sr. abade Zenísio, l bienfeitor.
La Marie Oulaia recoincie nun pensamento ls nomes de l saçardote i de sou tiu. Fura l’abade que al batizá-la le pedira pra oumentar l nome de Oulaia, porque Santa Oulaia era l’ourago daqueilha fraguesie.
Esta simples mulhier dou la felcidade al marido; ora, fazer un home feliç ye mercer sé-lo. Grande ye la misson de la mulhier. Sin la mulhier l’ourora i la decadéncia de la bida serien sin socorro i l meidie sin prazer.
Cuntinaba anflamada la guerra contra ls franceses, i el, cumo cirujano ou cumo praça combatiente, alhá andubo cun ls regimentos de melícias, ora cun ls de ourdenanças, outras bezes an guerrilhas, anfileiradas cun l juíç de la Bintena, cun ls homes d’acordo i cun ls quadrilheiros, que eran na parróquia las outoridades de l tiempo.
Quanto este cirujano fui amado! Cumo el era dibertido, angraciado. Cumo el cuntaba las sues lhonhas i las de ls outros; como ne sou stilo sinceilho i animado cuntaba las lhendas populares de l sou paíç, tan chenas de buona fé i de candura.
Cumo cirujano, de si própio tenie un bálsamo moral – l bien que sembraba, i un bálsamo de maior antender – l que scorrie de la leitura de ls sous lhibros.
La biblioteca era modesta, mas de ls melhores outores; abundaba la teologie i la medecina, toda an lhatin, castelhano i pertués, únicas lhénguas que coincie. Un alimiento simples i ua casa i mobles probes. Puls scritores lhatinos de l tiempo de l’ampério, coincie ls tapetes de la Pérsia, las sedas de la China, ls stofos de la Babilónia, ls brocados d’ouro de la Fríjia. Cumo era alegre gracejaba cun esse antigo.
Sin ambargo, na sue aldé, fui l purmeiro bezino que mandou forrar la casa, l que se cunsidrou como notable acuntecimento. Todos spreitában cuntentos nas sues casas la lhuç, antre las teilhas, que los guiaba como un reloijo.
Cun la teilha bana sentie-se la lhuç de la lhuna, l claron de la madrugada. A las bezes un raio de sol de la manhana que scorrie pulas friestas del as teilhas i de las ripas, cumo un filo d’ouro pulas tranças dua birge, batendo nas capielhas de ls uolhos antrabiertas. Ye un beiso de sol tan meigo cumo ua carícia.
Las temerosas tropas einimigas tenien tomado ls campos, arrasado las aldés i cidades, alhastrando las casas i profanando ls lheitos cunjugales.
L’alma trasmuntana frie-se d’andignacion.
Las modas i cantigas populares alborotában l’ánimo i anrijában ls músquelos. L’abade de Carrazedo, Manuol Antonho de Sousa Madureira Cirne, fui l que purmeiro an onze de júnio de 1809 declarou i puso an prática la rebolucion contra ls franceses. L general Sepúlveda formou la resisténcia. L brigadeiro Pinto Bacelar, depuis Biçconde de Muntalegre i marchal de campo, staba retirado na sue casa de Bilar d’Uossos, i al saber la notícia corriu apressado a Bergáncia, ouferecer-se pa l serbício, cumo diç un sou coincido i amigo, forteficando uns, aferborando outros i acunselhando a todos.
Juan Batista Ferreira, capitan d’ourdenanças i bareador de la cámara de Miranda, aclamou an treze de junho de 1810 l príncipe regiente Don Juan, contra ls franceses. An 29 de junho mandou l general Sepúlveda al capitan Juan Batista Gomez Doutel cun duzientos suldados defender la Barca de l Pocinho.
Nas stradas, nes atalhos, nes balhes, nas lhadeiras, nas portelas la lhuita cuntinou ancarniçada zde mil uitocientos i uito a mil uitociento i dieç. An seguida bai l’oufício cun la narracion dun de ls muitos causos que sucedírun na guerra nesta porbíncia. Fui scrito pouco depuis de l'accion i ye diregido, an mil uitocientos i dieç, al general Silbeira, depuis marqués de Chabes, aquartelado an Bergáncia.
I diç l que sigue:
Ill.mo Ex.mo sr. – Tenendo notícia a las uito horas de la manhana de l die d’hoije, que un cuorpo de cabalharie einimiga se acercaba cun la tencion de m’apanhar çcuidado, ou atacar; bendo la disposicion de ls mius oufeciales i suldados, resolbi-me a prebeni-lo you mesmo marchando cun l miu squadron pula strada real, que se derije a Mumboi; i ourdenando al alféreç Manuol Gunçáleç de Miranda marchasse pula dreita de buolta duns tapados, i atacasse l’einemigo que iba delantre, cerca de Outeiro, junto a un prado que queda a la dreita de la strada, sin perder tiempo m’arrojei suobre el cun la spada na mano, i al miesmo tiempo l’alféreç Miranda le cai anriba; l’einimigo, carregado cun tanto bigor, zmancha-se, perde la orde an que benie, i toda l’accion se buolbe an un momento an nuosso fabor. L’einimigo, bendo la fuorça cun que era atacado, quier fugir, mas yá era tarde, i ou muortos ou prijoneiros todos quedórun ne campo, a menos l quemandante i cinco ou seis suldados, que, cuidando lhougo an salbar-se, podírun scapar-se.
Nun puodo muito ancarecer l balor de ls ouficiales i soldados nesta accion, todos se cumportórun dun modo que nun ye fácele defrenciá-los; sin storbo, l miu deber i la mie honra m’oubrigan a fazer special mencion de l’alféreç Manuol Gunçáleç de Miranda, que cun trinta cabalhos de l 4º squadron cun que se tenie ounido, s’arrojou subre l’einimigo, de l’alféreç Álbaro de Morais, que serbie d’ajudante, i de alféreç Antonho Queitano Pabon i Manuol Machado Talian, que cumbatirun cun balentie quedando este lhebemente frido an ua mano.
Antre ls oufeciales anfriores l cerjento Domingos, de la quinta companhie i Manuol Borges, de la purmera merécen grande loubor, assi cumo alguns suldados que mostrórun l mais strourdinairo balor, de que darei parte a buossa sléncia. L’einimigo benie atacar-mos cun un pequeinho squadron de setenta cabalhos: quedórun muortos ne campo dous oufciales i binte i uito suldados, i ban aparcendo mais por antre las senaras: tomórun-se quarenta cabalhos, alguns bastante fridos, i trinta prijoneiros, que remeto a la preséncia de buossa sléncia. De la nuossa parte nun houbo senó un alféreç i un suldado fridos.
Esta accion, an que tamien tubírun parte dous filhos mius, an que nun falo por séren filhos, debe dar a l’einimigo ua buona eideia de ls nuossos suldados. Dius guarde a buossa sléncia, Outeiro, 4 d’agosto Eilustríssimo Slentíssimo Sr. Fracisco de la Silbeira Pinto de la Funseca. – Fracisco Teixeira Lhobo, capitan.
Fui isto l que l baliente i hunrado capitan trasmuntano screbiu al sou general, anstantes depuis de la peleija.
Mas depuis de la narracion de la bitória prosseguie inda ne campo de la batalha l’agonie de ls bencidos.
Spantosas atrocidades cometien, na berdade, ls franceses todos ls dies. Por isso nessa mesma tarde ua guerrilha de pertueses iba an cata de l’einimigo pra tomar bingança, matando até ls fridos i mutilando ls cadabres. Ancontrando-se cun eilha l cirujano de l’abade, sou cumpanheiro d’armas, cumbenciu-los de que aquilho que andában a fazer era mais do que un erro, era un crime. A la cólera çucediu la rezon, sin quebra de l’anflamado amor de la pátria, de l qual ardor acendien todos ls peitos.
Acabada essa tarefa de persuasion continou solo, serenamente, l sou camino; mas de repente, oubiu ls relinchos stranhamente delorosos dun animal. L cirujano saliu de la estrada, atraído por esses medonhos gemidos de moribundo. Era un cabalho de la peleija de l die, que tenie lhebado ua stocada de lhança i staba ansopado nun charco de sangre. Cerca staba un home, assentado na tierra, i ancostado a un fincon de lhousa, nebrosamente praguejaba ua gíria de castelhano i francés, i, al sentir la aproximacion çparou un tiro de pistola suobre l cirujano, furando la bala l panho de l sumbreiro, que lhebaba debaixo de l braço.
Iba a fazer fuogo cun ua segunda pistola, cuando pul cirujano fui agarrado.
L suldado francés recebira un frimento de spada na tiesta, sin grabidade, mas la caída de l cuorpo de l cabalho cobrara-le ua pierna redondamente.
Permanecie alhi zde l meidie, i yá éran quatro horas de la tarde. Cun l derramamento de sangre bieno la febre que l fizo buber un frasco d’augardiente que traie al tiracuolo. L’eicitacion de la febre i la calor de l’ougardiente dou-le pra tirar las pistolas de ls coldres de l’arçon.
L cirujano cun sossego cunserbaba na mano la pistola carregada. Ouserbou l cabalho que por cada rouquido cortaba ls aires, i cun ua bala puso termo a la rugida agonia daquel einocente moribundo. Nes seus braços robustos lhieba l francés pra baixo dua peinha nó mui longe, que formaba ua cabanha que serbie d’abrigo.
Era die de San Domingos, quatro d’agosto; l sol fura abrasador, sol de troboada. Estes dous homes achában-se mui longe de l pobo. Daquel punto bie-se dun lhado l castielho d’Outeiro i d’outro ua chana, cercada de terrenos lhadeirentos, uns brancos, anfeitados de restroilho de centeno, lhembrando la forma de bastos cobertores, outros yá zmuntados, cubiertos de camineiras, prestes a séren queimadas pra stercáren las senaras de la próssima sementeira. Habia yá anstantes que sopraba un aire cálido, quaije qu’abafaba. Nubres carregadas começában a scurcer ls aires. L sol dourado iba zaparecendo. Ls ganados de mansos carneiros i de medrosas canhonas íban-se scundendo ne mato. Ls pachorrentos buis i las yeugas benien de ls cerrados an direccion al pobo. Tornórun-se mudos ls alegres páixaros de ls silbeirales. Reinaba ne campo ua agitacion geral assustadora. Fuzilában relhámpagos bibíssimos. L rouco truono bramie cun ua antensidade atronadora, que lhembrava einormes carros diabólicos an calçada anfernal, cumo que sprimindo la cólera de l cielo, probocada puls pecados de ls homes. La poleira sutil, eimensa, chobie an porberinos, i começában a cair grandes pancadas d’auga. L ancansable lhabrador corrie pra casa; las mulhieres rezában ouraciones an boç alta, fujindo puls atalhos, yá cun l bestido ansopado. L passageiro, qu’iba solo na strada de Bumioso, abrigou-se debaixo dun castanheiro gigante, arrimado al bielho tronco anfeitado de musgos. Pouco a pouco deixaba de chober. L ressonar del truono anfraquece, ls relhámpagos afróuxan, las nubres negras zaparécen, l cielo azul aparece mais claro que dantes, i l’alegre sol sorri de nuobo. Respira-se un aire fresco. Ls ganados coméçan a pacer, ls páixaros a gorjear, ls lhagartos sálen de las suas tocas i todos ls bibientes s’aníman cun aire risuonho.
La peinha abrigaba, i l’anfeliz sumbreiro de l cirujano tenie agasalhado l frido. L tiempo que durou la troboada fui anteiramente aporbeitado an benefício de l sangriento bencido. Un lhabrador d’Outeiro, abenido de l cirujano, lhebou pra casa ne sou carro de buis aquel troféu de la pelejante brabura i de la cristiana piadade pertuesa.
Hai na stória de ls ambiciosos falsos heiróis i falsos márteres, que, cumo diestros mercadores, cómpran ua radiosa glória, que nun passa rigorosamente dua ruin fama.
Eiqui stá ua acion que ye ua berdadeira glória, porque, produzindo-se na guerra, passa sin deixar rastro de sangre nin sinales de prantos; pul contrairo sana la frida i anxuga las lhágrimas. Las almas finas, guiadas pula lhuz de l'eideia sana i calcida pula calor de l justo, han-de amar la sue memória, porque ye la memória dun buono. I esta acion fui un ampeço nun sabido de nun sabidas bundades de toda la sue bida.


domingo, 23 de setembro de 2007

La benida de l brasileiro


Cuonta traduzida por Bernardo Fernandes Monteiro


[Esta cuonta ben ne l vol. IV de ls
Opúsculos de José Leite de Vasconcellos, pp. 714-716, i ye apersentada (ber nota 41) cumo ua traduçon de Bernardo Fernandes Monteiro, i l títalo de “Diálogo mirandês”, mas nun se diç de adonde fui traduzida.]


- Ah Marie!

- Que quereis tie Malgarida?

- Boi-t’a dar ua nobidade, que t’ha de deixar sastifeita, mulhier.

- A mi? Que nobidade me dareis bós, pra que you quede sastifeita?

- Sabes quien bieno de l Brasil?

- Quien fui?

- Anda, adebina, mulhier...

- Fui pr’ende l brasileiro de Prado Gaton, qu’acho que yá staba pra benir ne més que passou?

- Nun fui esse, , mulhier... Anda... Bei s’atinas...

-Se nun fui esse, que ye l que you por aqui tengo bido assi an modos de tornar, nun sei quien fusse...

- Fui l filho de l tiu Nastácio, mulhier!...

- L carpinteiro, que fui quando l miu home?

- Fui esse mesmo...

- Ai! anton ha de me traier noticias de l miu Lixandre...

- Puis isso trai...

- Bós yá l sabiedes, tie Malgarida?

- Yá se me zonou acá puls oubidos qu’el que te trai notíciasd buonas, i mais que isso...

- Ai, miu Dius! el adonde stá, que quiero yá ir tener cu’el?

- El, acho que fui alhá pra Cicuiro, fazer ua bijita al padrino, mas l’armana, la Madalena, anda alhá a purparar todo, pa l acomodar, porqu’el chegou de repente, sien que niun l sprasse, i acho que ben rico i gordo cum’un cebado...

- Anton bósd l que quereis, tie Malgarida? Dius, a quien pormete nun falta... Oxalhá qu’assi tubisse assucedido al miu Lixandre, que, des que fui, inda solo ten screbido trés bezes...

- Mas el agora acho que siempre se despica, i que te manda pul filoho de l tiu Nastácio ua cuntica bien buona...

- Dius Nuosso Senhor l permita, que bien precisadica stou! Mie mai Santíssima, que tantas bezes me tengo apegado cu’eilha, a ber se l daba un toque ne coraçon, an modos que m’el mandasse algua cousa...

- Puis mira, Marie... Se quieres que te diga... bien puodes tomar tento cuntigo, porqu’hai muito quien te querga mal...

- A mi porque ye que m’han de querer mal? You nunca fiç desfeitas a niua pessona...

- Nun sei, mulhier... You que te l digo, ye porque l sei... I anton... toma tino porque por’ende hai muitas lhénguas malas que déitan maldade aonde nun l’hai, i se chega als oubidos de l tou Lixandre...

- L miu home sabe quien ten... Bien se me dá a mi de l que dízen las malas lhénguas...

- Puis si, mulhier, puis si! Mas aqueilha storia de l barbeiro dou muito que falar...

- L barbeiro? L barbeiro, las falas que you tube cu’el podien-se oubir... El daba-me la roupa a lhabar, i you, yá se sabe... necitaba de gobernar la mie bida... lhababa-la.

- Depuis... tamien l sacristano, que t’anbaba alhá a rundar la puorta...

- I you que tengo cu’isso? You iba a la missa, el porcuraba-me se you tenie notícias de l miu home... yá se sabe que you nun habie de fazer de mal criado...

- Puis mira, mulhier; l tou Lixandre stá acá, yá chegou a casa... Quando fures, alhá l bás ancuntrar...

- Sério? Ai, que desgracia la mie!

- Anton porquei, mulhier?

- Ye porque... tir Malgarida, l barbeiro tenie alhá las nabalhas a guardar, i l sacristano tenie-me dado las galhetas cul restro de l bino de la missa!...

sábado, 15 de setembro de 2007

La quadrilha de Bastian Chancas


Por Faustino Antão



Bastian Chancas nun s’iba a squecer an to la sue bida daqueilha abintura, çpuis de l que le cobrórun i las chapadas que lhebou. Cumo las chapadas yá nun le salien de la cara i de la Pruoba nun benie l perdon, outra cousa nun habie que fazer, cunformar-se, quedar-se cun eilhas i arrotar que nien abade. Nun atinaba, nun staba cierto. L Naso eili a la lunjura dua lhapada de la sue tierra i ls lúcaros íban-se pa ls Mata-Cristos. D’agora palantre la bingáncia habie de ser nas campanas. Lhebar ua scalada i repicá-las anté ls anfernizar.

Anfardou-las bien... Tamien porquei nun quedou calhado, nun fizo cumo ls demás?! Quien lo mandaba a el ser zumbeteiro? Calhaba-se, nun ls arremedaba nien fazie caçuada! Lhebou-las quaije por d’anquemenda, anton ende las tenie. Cun aquel maldito feitiu d’arremedo, falicas mansas i la risica strilhada na cara:

- Senhor guarda nun bos cunsúmades, que eilhes nun pássan fame.

L cabo de la Guarda Republicana, lhougo que ls de la Pruoba fazírun queixa de l sumiço de ls caramonos, nun tubo muitas dúbedas adonde s’ir a saber deilhes. Muntórun spera pul fusco fusco, a cubierto de la nuite, scundendo l jipe atrás duas ramalhadas, eili acerca l terreiro de l’Eigreija. Éran horas de cena i nun fui perciso sperar muito i to la camarada de Bastian Chancas s’ajuntou cumo era sou questume. La Guarda-rapublicana sabie-le las manhas todas, anganhá-la nun era cousa fácele. La patrulha saliu de pronto subre eilhes. L cabo pregunta cun boç d’outoridade:

- Adonde stan ls Santos?

Todos quedórun calhados que nien ratos, que la hora i ls tiempos nun éran de sperteza. Yá habien cenado i a naide se l’antolhaba quemer anriba uas castanhas. Todos sabien cumo la Guarda gustaba d’arrebunhar, a nun ser Bastian Chancas. L’outoridade, ateima pula segunda i redadeira beç:

- Adonde stan ls Santos?

Cumo solo Bastian Chancas habie abierto la matraca, apuntórun par’el, bota-te ne l serbício público, andicando la biatura. Lhougo pul camino calcírun-le las oureilhas i alhá na casa de la Guarda amassórun-lo tanto que nun fui perciso preguntar la terceira beç. Que Bastian Chancas, cuitado, mesmo cula prison de falas que tenie de nacéncia, çaçamelando, botou acá para fuora:

- Cá…cá… cácá you digo que ls Santos nun pássan fame porque ls scundimos nua tulha de grano.

L buono de l Bastian Chancas solo tubo dreito a la biaige de buolta porque tubo que çclarar la denúncia anté la fin i dezir qual era la tulha, pus habie-las an to las casas. La gana de ls guardas era el quedar a monte, mas habie quien acreditaba que el tenie bida para estas i muitas façanhas, mentres salie dua patifarie yá staba andrento doutra, la sue bida era ua façanha de las taludas. Nacido ne l meio dua família de cinco mulhieres, sue mai i quatro armanas, la nuite que fui parido arrodiórun-lo i todas eilhas de boca abierta i cara de spanto, dezien:

- Mas l crio ye todo el amperrunhado, solo se le bei la cabeça i las piernas!

Parecie que d’adonde benie se habien squecido de l sticar, i agora la gana de l mulheriu era fazé-lo, mas i çpuis se el se scachaba?! Assi lo deixórun ancolhido, ambrulhado nuns culeiros.

L pai staba çpensado de todo esse zgusto pus yá habie deixado este mundo, staba agora ne l eiterno çcanso, fazie uns nuobe meses, assi que la mai quedou cubierta. Agarrou la maleita que dá cuonta de ls ganados, mete-se nas pessonas pul bafo i la calor de ls stiercos, i mata-las.

Nessa hora que Bastian Chancas bieno al mundo naide fituraba l que salirie deili. Era amperrunhado mas mamaba bien, nun daba muostras d’atalhar camino pa l cielo de ls anjicos mais debrebe. Amperrunhado, de la forma que lo bírun na nuite que naciu assi quedou solo que an forma medrada.

Braços i piernas lhargas, an riba de ls ombros un cachaço adonde ponie la cabeça. Cuorpo nun tenie, cuntinaba por sticar. Asseguraba las calças culas alças i metie la cabeça nua gorra. Quien arreparaba nel, i éran muitos, quedaba cula eideia que nun habie sido acabado. Agoramais bielho, que de taludo nun se fizo muito, sabie-se que era un trabiesso, un bardino, gandulo, gabirú, galfarras, patifório, cobiçador de mulhieres i lhadron de santos. Tamien sabie la doutrina de la códia i de la bardasca. Nunca se cunfessou a nanhun cura, fazie a las temporadas pulas aldés de ls alredores.

Mas se Bastian Chancas era assi de la cintura pa riba, de la cintura para baixo muitas mulhieres dezien que era bien armano de ls outros i anté mais afertunado que muitos amprouados. I quien melhor qu’eilhas para dezir tal cousa, i se lo dezien alhá sabien porquei. Solo que Bastian Chancas anté ls binte i muitos anhos nun habie cumbencido nanhua. Lhebá-las a la cierta puls recantos i fiestas ye ua cousa, cumbencé-las a arrimáren-se al altar, ye outra. Qual era la rapaza que staba porparada i çpuosta a aturar las lhenguarudas? Esso ye que iba a ser buono i guapo! Nanhua querie pula cierta lhebar solo meio tiu, a nun ser que tamien fusse meia tie i essa porqui nun habie.

Porqui Bastian Chancas mataba ls dies, gandulando, pensando quantas pregas ten ua cabra, na muorte de la bezerra, cosendo las questuras de ls outros que las del peçpuntadas stában, assi ganhou nomeada de putanheiro i muito fário pa las lhiebres. Nun tenie muita suorte cun dambas a dues, pus ua cousa ye bé-las outra ye quemé-las.

Fui l que le passou ua beç a Bastian Chancas, quando rundaba la huorta de Quitéria na cortina de ls Chascos, subre la fresquidon de la rega de las lheiras, biu l rastro dua lhiebre dessa nuite, seguiu-lo e ende la biu eili bien acerca ne l restroilho andrento de la mesma cortina, agachada an sue cama.

Nun perdiu tiempo, era Deimingo pula manhana, l sou amigo Oubídio era caçador tenie la scopeta mais agabada de l’aldé, debrebe lo ancuontrou na barbearie d’Arnesto, botando lhérias. Dixo-le:

- Cá…cáca…Oubídio, tene…ne…mos guisado! Sei adonde stá ua bii…ien acamadica, ye solo tu ires pula tue scopeta.

Oubídio era tiu de se tirar d’anriba la mulhier pa se poner nua lhiebre, perdidico por estas cousas, nun arrenegaba a l’arte de caçador. Solo percurou:

- Diç-me adonde que bou alhá?

- Ye…ye… na cortina de Quitéria ne ls Chascos, bii…ien por riba de la maçaneira, nuns fenos de l restroilho.

- Bamos anton ls dous!.

Mas cumo las paredes ténen oubidos, alguien scuitou toda la cumbersa, nun stubo para sperar i, sien eilhes se dáren de cuonta, adelantrou-se. Quando Bastian i Oubídio se fazírun al camino a caras alhá, oubírun l stouro dun tiro. Alguien iba a arrotar a guisado de lhiebre nesse die i nun serie Bastian nien Oubídio. Bastian Chancas, que solo de cuorpo nun staba acabado, puis la cabeça trabalhaba bien, era sabido i listo, dixo para Oubídio:

-Arrecarai, yá fumos fintados!

- Amolórun-mos. Quien fizo tamanha çafardanice cobra-me-las!

Inda se fúrun a tentear la cama, staba caliente, ua pouca de lhana de l çamarro de la lhebrona staba pulhi.

Passórun uns tiempos, mas Bastian Chancas remoliu-la siempre. “Adonde las patranhas i traiçones nácen ténen que muorrer. Eiqui s’árman eiqui se zárman”. Siempre d’atalaia i oureilhas listas, que l tiempo ye un bun cunselheiro. Anté que un cierto die la cumbersa se zbiou bien a modos de tiempos dantes, gabarolices i cuontas de caçadores. Bastian Chancas que coincie todo mundo, de hai muito çcunfiaba, mas nun tenie la certeza de quien habie sido. Achou que tenie que saber la berdade i botar manos de l garganeiro, fazé-lo caier nua sparrielha. La cegueira de giente assi, nun ls deixa ber, çque seia bien armada. Nun podie quedar-se a fazer zumbarie. L modo era zmascará-lo. Aqueilha lhiebre iba a ser ua galhofada giral, iba a ser cumbersa de to la quadrilha. Traiçon cun traiçon se paga, era assi que Bastian querie las cousas.

Yá porparado, anchiu ua piel de lhiebre de palha i acamou-la eili bien acerca nun secadal, ambitou an segredo to ls amigos i coincidos dezindo-le qual era l sou perpósito. Tirar a lhimpo la çafardanice. I assi fizo.

A modos de l matreiro oubir, rebelou adonde staba ua acamada i que pul cuorpo debie ser taluda. L spierto, cula cegueira de la quemer sien tener muito trabalho, ende se bai de scopeta a to la priessa. Quando a eilha apuntou i çparou, saliu de l meio de l restroilho un monton de palha pa l aire cumo ua spluson. De las touças i silbeiras arrimadas salírun ls amigos que se habien scundido cumo lhobos, para teçtemunhar la ganáncia. L buono de l Bastian Chancas çaçamelou:

- Anton, yá... yá... l’apanheste?!

L tiempo tamien nun paraba. Anho apuis anho, arrimou-se l die de las suortes an Miranda. Quando chegórun a la parte de riba de l’aldé stourórun siete foguetes, tantos cumo los que quedórun apurados, i habien sido todos ls rapazes desse anho, a nun ser Bastian Chancas. Assi i todo, fizo la fiesta cun eilhes, porque del nun quedában dúbedas, se nun quedou apurado, todos l sabien, era porque nun tenie cuorpo, solo las piernas i l cachaço.

L amigo Mouco era berdadeiro, mas mansote i calhado, rapaç spierto i bien antencionado. Medrórun na mesma rue, na mesma classe, tubírun las mesmas abinturas i spriéncias. nun era capaç de se quedar un solo die, ua sola fiesta sien que Bastian stubisse por acerca. Anté l die an que tubo que se çclarar a Alzira i zabafar cun el.

- Mira you quiero pedir namoro a Alzira i las mies piernas quédan a tembrar cumo fróncias berdes, mais que quando fago ua cegóbia. Ben-me ua cousa pul spinaço arriba, i apuis abaixa cumo se fusse peeira de canhono.

- Pus si sós bien medroso! Bota-te de cabeça, nun seias burro... I se las piernas te témbran, fai-lo de zinolhos!, diç-le Bastian Chancas. I acrecenta: anton tu nun bés qu’eilha tamien l quier, nun ye causo para quedares ende todo acanhado. Bota-te a eilha i bás a ver que nun custa nada. La purmeira beç ye cun to l mundo assi.

Mouco inda cun dúbedas, percura:

- Cuidas que tamien me quier?

- Digo-te l you... Fai l que quejires, quien gusta deilha sós tu. Mas nun steias parende todo agoniadico por nun saber lo que bás a dezir, que mesmo que lhiebes la cunfisson studada i na punta de la lhéngua, quando alhá i a eilha t’arrimares sal todo al alrobés. Diç-le solo que gustas deilha, que la quieres namorar. Nun te pongas a dezir que tenes muitas lhatas i tapados porque nun ls tenes. Nien t’afadistes, sin deixar de ser quien sós.

- I se eilha nun quier i m’ampunta?

- Nun ampunta, digo-te-lo you. Mortica stá eilha para que tu l fagas. Nun bés cumo eilha agora anda nua andaina arriba i abaixo a la tue puorta? Cumo se fusse ua franga cun ganas de ser galhada!?

I Bastian Chancas, matreiro, siempre l fui dezindo:

- Mas nun eras tu que dantes me dezies que nun te serbie, que achabas que deilha solo salie proua anquemendada? Cumo t’antendo, quien zdeinha quier mercar... Buono, sou tou amigo, mas estas cousas nun dében ser por antermeio. Nun te fintes qu’eilha stá siempre a tue spera. Se nun t’abiares qualquiera die alguien s’adelantra, i tu quedas a chuchar ne l dedo.

L ampurrion de Bastian fui ua buona ajuda. Qual ye l rapaç que nun sabe que assi ye? Mas ls banhos inda tardórun.

Se daprendiu la doutrina de la bardasca i de la códia, tamien aturaba la catadura de las armanas, machorras sien tiu, sobraba para el la çcarga de las calenturas i oupones. Mas ls tiempos stában a demudar que, yá cun dues dezenas d’anhos de ronha, yá nun era nanhun garoto. Las armanas zurzien-le als oubidos a to la hora de mandrion. Sós ancolhido para uas cousas nun sós para outras... bóta-te a ua arte...

Tamien assi era culs amigos. Pa las rambóias tenie-los, mas pa l acudir quando stubisse an apuros, culas calças na mano, nun sabie se ls tenie. Será que se podie fintar an Carunhas, Manuol Zorro, Spanta Perros, Mouco, Paulino i Caiatas, que siempre stubírun prontos pa las cobrar quando l outro çafardanas lhebou la lhiebre? Mas na stória de ls Santos eilhes quedórun calhados i passórun la nuite nas sues anxergas, i el drumiu anriba las laijas de l calhabouço an Miranda anté l nacer de l sol! S’adregasse a quedar ancerrado uns dies, alguien s’iba a lhembrar del para lo tirar d’alhá?

La mai si, mas staba bielha para medir fuorças cun Eiliadora, sue armana mais bielha. Essa s’acauso fusse a la guarda serie para se pabonar pa l xefe, antourilhada a ouferecé-se que nien pita a galho. Ou a anchi-lo de reponsos para que la guarda nunca lo deixe scapar i recomendar que l lhugar cierto era ende ambaixo de las botas deilhes. Coincie-la tan bien cumo las sues manos, façanhuda, capaç de zandar l purmeiro que s’astrebisse a mamar na teta de la burra.

Inda tenie bien an sue mimória la traiçon a Caiatas, sou amigo.

Caiatas era un rapaç pimpon, camarada, de buonas falas, trabalhador, cula fuorça dun bui. Quando bestie la fatioca demingueira asparecie-se a un barraigista, i muitas atafonas d’acá lhambien-se por el. Quaije siempre scolhido para lhebar la Cruç de Santo Cristo a la tiesta de la precisson. Si era un moço baliente, teimoso i rejistente.

Andubo siete anhos arrastrando l’ala, atrás deilha, pa la cumbencir a amouchá-se cun el. Nun amportaba adonde, adonde eilha l quejisse, nas folharascas, ne l feno, na palha ou an sue cama, l sítio nun fazie . Siete anhos siempre arisca, siempre manhosa. Nunca la cumbenciu.

Un die bieno a saber que lo habie feito cun Spanta Perros, mal feito que nien un arrocho i tiesta de chibo. Achegou-se an pie deilha i dixo-le:

- Anton andube siete anhos a pedir-te la çanfona i sou bien apersentado, fago figura i nunca me la deste, i agora bin a saber que Spanta Perros que ye feio que nien un boto, yá s’agaba!

- Pus si. Tu pediste-la tanta beç an muitos anhos mas fui siempre na hora eirrada, el pediu-me-la ua sola beç mas fui na hora cierta...

Mas tamien quien l manda a el ser moina!? Fintou-se neilha tiempo demás. S’acauso fazíra cumo Carunhas, que nien deixou spigar a Quelmentina. Dezien que solo sperou anté que la mai le tirou ls culeiros. Íba-le salindo caro! Mas nunca las cobrórun! Çcunfiado, listo i guicho, lhougo nessa nuite quando pul serano l pai batiu a la puorta. Querie fazer l acierto de botar banhos ou fazer queixa na guarda. La rapaza habie sido zounrada. Carunhas, pula puorta de las traseiras de la casa, zarpou. Drumiu l restro de la nuite na corriça de las Zebras, a caras a San Martino. Soutra nuite bolbiu pula calhada para dezir als sous que s’íba a passar la raia para Spanha.

Nistante l pobo quedou a saber que Carunhas acá nun staba i que Quelmentina se habie metido ambaixo del. Sina deilha, zounrada i deixada nas bocas de l mundo. L nun-digas-que-me-dezírun-que-you-cuido-que-fui-berdade nun parou. L çtino de la rapaza staba traçado. Naide mirarie Quelmentina que nun fusse cun uolhos de resignaçon, de cuitadica, tan nuoba i yá amprenhada! Yá nun iba a medrar muito porque se tubir crio queda-se cumo ua borrega zmirrada, daqueilhas de quien las cotras nun çpégan...

A quien s’iba a arrimar agora, falada i sien pureza bastante para un die lhebar l ramico, caída na zgrácia i falta de bergonha desta giente? Quedarie sola para criar l nobiço, i antregue a Dius.

Carunhas staba siempre robendo qualquiera cousa, las mais de las bezes éran carunhas, i dende le benie la nomeada. Cumo un ratico, lhebába-las a la boca, scachába-las, quemie-le la miolha i cuçpie-le las cáscaras. Que outro nome habie de tener se nun carunhas? Lhebou tiempo para s’afazer, al percípio inda resmungaba, mas yá diç l dito “l’auga tanto bate an piedra dura que la fura”, que l sou nome de pila yá naide lo sabie. Quedaba-le bien, mais agora que habie metido la carunha na rata de Quelmentina! Quien dirie! Que l rapaç, que nunca tubo stória, era agora un de ls mais afamados na quadrilha. Pul que se sabie, l précio era sue cabeça, quedarie sien eilha se s’astrebisse a poner ls pies porqui. Ou serie regado cun ódio i muita çurça de rábia, anchouriçado i çpindurado ne l campanairo que era l sítio mais altaneiro de ls alredores.

Quelmentina sonsa, quedaba-se pulas juras que l fizo, que l que stában fazendo era buono i pulas juras de que agora se l sabisse nun l fazie. Quien s’astreberie d’agora palantre a percurar se le gustaba carunhas?

Muitos anhos apuis, quantos Quelmentina quedou solteira, bieno la nuoba pa ls parientes de Carunhas s’ajuntáren a la boda cun Pepa na aldé de Mugas Baxas alhá bien loinje. Pa ls lhados de la Sierra Quelobreira.

La casa de Bastian Chancas quedaba nua ancuosta, tamien coincida por Caleijo de l Ferrador, por ende haber morado nun curral un tiu que ferraba las béstias. Ua morada bien arrecolhida andrento duas portaladas de dues fuolhas. Se las portaladas dában muito jeito a las armanas pa ls retouços culs rapazes, l mesmo a el nun le daba muito. Nun fusse Manuol Zorro ser sou cumpanheiro i bezino, muitas bezes quedarie sien antrar, quando benie ne l recreio de la scuola a quemer l caldo deixado por sue mai ne l caçuolo. La sue fuorça i grandura nun daba para s’achegar a la aldabra i tirar la tranca.

Manuol Zorro si era un berdadeiro amigo, armanados an muitas cousas. Se un nunca coinciu l pai, outro anté dezien que nun l tenie, que nun l coincer i nun l tener la çfrença nun ye muita. Era un bun mandrion i camarada, cumo le gustarie que un die benisse a muntar l’armana Ourmezinda, yá que l traidor Chico Ferreiro l fazie siempre que le daba la gana. Mas esso nun era de sue cunta. L que podie i fazie era repartir ls sous segredos.

Siempre l zafiou para s’íren a anfartar de melones i balancies nas lhatas de las Lhagas, a anchir las cerronas de mançanas i ubas ne l Poceiron. Muitas bezes quando dában por eilha, stában arrodeados mas nunca los caçórun. D’algua cousa serbie tener piernas, nunca se habien denunciado, de la boca del sabie que nunca salirie nada.

- An ti si you me finto!, dixo-le bezes sien cunta Bastian Chancas. I acrecentaba, quanto you daba para tener un armano assi. Cumo nun tengo armanos, tu sós l armano que miu pai nun fizo, se tubira feito un, an beç de quatro machorras...

Esta era ua de las poucas fraquezas que se coincien a Chancas.