domingo, 28 de outubro de 2007

Flores Mirandesas - José Leite de Vasconcellos


[Eiqui queda l purmeiro lhibro screbido an mirandés, an 1884 i nesse mesmo anho publicado. Essa honra pertence-le a José Leite de Vasconcellos, que tamien fui el que dou a coincer l mirandés al mundo, a el se debendo tamien alguns de ls mais amportantes studos subre la lhéngua mirandesa.

La bersion desse lhibrico que eiqui se deixa ye la bersion antegral, na parte lhiterária, yá que l lhibrico ten tamien ua antroducion i un bocabulairo. La scrita fui por mi puosta al modo de la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa. A.F.]




Als poetas

Á poetas, altibas naturezas,
Q’andais buscando l belo i la berdade,
Son para bós, na sue simplecidade,
Estas pequeinhas froles mirandesas.

Tierra de Miranda, 8 de Setembre de 1884




La lhéngua mirandesa

A Manoel Sardinha


Quien dirie q’antre ls matos eiriçados,
Las ourrietas i ls rius desta tierra,
Bibie, cumo l chougarço de la sierra,
Ua lhéngua de sons tan bariados?


Mostre-se i fale-se essa lhéngua, filha
Dun pobo que ten neilha l choto i l canto!
Nada por cierto mos cautiba tanto
Cumo la forma an que l’eideia brilha.


Zgraciado daquel, q’abandonando
La pátria an que naciu, la casa i l huorto,
Tamien se squece de la fala! Quando
L furdes ber, talbeç que steia muorto!

Tierra de Miranda, 7 de Setembre de 1884




Marie

A mulher, p’ra ser mulher,
Deve-se chamar Maria.
(Cant. Pop. Port.)


La lhuna, cumo un queiso
N’aire se bei arguida:
Dá-me na boca un beiso...
Cun el me darás la bida!...


Antre las brimes berdes
Passa cantando l riu:
Cumigo nun te perdes,
Amor miu, amor miu!


De l monte l pastorico
Recuolhe l sou ganado:
Nun nada mais rico
Q’un peito namorado.


Que guapa! que bistosa
L’aldé! Amor sin fin!
Marie, tu sós la rosa
De todo este jardin.

Tierra de Miranda, 7 de Setembre de 1884




A ũa «Associação Académiaca»


A E. Costa Macedo


You bos saludo alegre, antuziasmado,
Moços, a quien calece un sol tan puro,
Balientes çtruidores de l passado,
Atrebidos suldados de l feturo!


You bos saludo, armanos mius! La bida
Nun ye senó la marcha gloriosa
De la berdade: steia siempre arguida
La nuossa alma a la lhuç quelor de rosa!


Se aquel que para trás solo camina
Bos dezir: - Arrecula, mocidade!...
Bós respundereis (la rezon l ansina):
- Nun se defama assi la Libardade!

Alijó, Setembre de 1883




Trobas

Ar regorbé d’una esquina
Te bi la primera be ...
(Cant. pop. Andal.)


Nunca houbo an tódo l lhugar
Ũa rapaza mais guapa!
Quien, drento de la sue capa,
Pudira drumir, sonhar!


L sol nun ten tanta lhuç
Cumo ls sous uolhos castanhos!
Nien l splandor de la cruç
Causa zmaios tamanhos!


You de cierto que studara
La ciéncia mais cumpleta
Na sue cabelheira preta,
Nas tintas de la sue cara.


Que sauidade i delor!
Todo esso acaba, Marie!
Assi nun fusse l amor
La rosa dun solo die!

Tierra de Miranda, 7 de Setembre de 1884




Pertual

(Camões – Lus. III, 20-21)


A Trindade Coelho


Bede-lo, quaije n’alto d’la cabeça
D’l’Ouropa toda l reino Lusitano,
Donde la tierra acaba i l mar ampeça
I donde Febo drume n’Ouceano.
L cielo quijo q’esta eiqui floreça
Nas armas contra l bruto Mouritano,
Botando-lo de si, i nien l deixando
Alhá, n’África, star la paç gozando.


Ye esta la mie pátria mui amada:
Se a eilha me lhebar l Cielo amigo,
Cun toda la mie obra yá acabada,
Apague-se esta lhuç ende cumigo!
Fui datrás Lusitánia, assi chamada
De Luso ou Lysa, que de l Baco antigo
Éran filhos, parece, ou cumpanheiros,
I antre ls sous habitantes ls purmeiros.

Tierra de Miranda, 8 de Setembre de 1884




Ad te venio

O dia que non che falo
Tod’é tristeza na y alma.
(Cant. Pop. Galleg.)


Á! tu nun sabes l prazer que tengo
Bendo ls tous uolhos claros cumo l die!
Sou de mui loinje, i alhá de loinje bengo,
Prisoneiro d’amor, an romarie:


Puis hai acauso romarie mais santa
Que la que l coraçon fai al amor?
L amor! Ne l nial l reissenhor l canta,
Respira-lo nas arbles la flor.


L amor! La fuonte chena de doçura
Adonde todos bamos a buber...
Sien el, la bida era
ũa nuite scura,
I l mundo solidon sien la mulhier.


Cumo la rosa, que pendiu ne l suolo,
Se lhebanta cul aire que passou,
La mie alma cuntigo, que cunsolo!,
Pa l Cielo i pa la lhuç se lhebantou.

Tierra de Miranda, 6 de Setembre de 1884



Las muralhas de Miranda


A Branco de Castro


Que quiés! ye un trabayu
Q’el Señor me dá.
(Poes. Stur.)


Duol-me tanto assi ber hoije ne chano
Estas ruinas datrás tan festejadas
Ne l burborino houmano!


La buossa pena an fin sufri calhadas:
Todo s’acaba! Todo cai! Sobrano
Cuorre l tiempo. Cuitadas!


Ambaixo tristemente l Douro Chora,
Cumo n’eigreija, antre las foias fries,
L queruja a toda l’hora:


Son mui malos, á si, ls buossos dies!
La termienta alhá riba s’oube agora,
- Que lhágrimas las mies! –


I bós, sien fuorça, sien bigor, al menos
De guerra nun podeis sultar un grito
Pa ls cielos serenos!


Esso fui todo pul Çtino scrito...
Ai de mi! Nada sirbe yá l miu threnus,
Perdido n’anfenito!

Tierra de Miranda, 8 de Setembre de 1884

segunda-feira, 22 de outubro de 2007

Siet'anhos de pastor Jacob serbie



[Manuel Ferreira Deusdado, na sue obra Escorços Trasmontanos – Ensaio de Literatura Regional (ed. Livrarias Aillaud e Bertrand, Lisboa, 1912), publica un anteressante testo chamado ‘Um Legionário Napoleónico’, mistura de stória, cuonta i crónica romanceada (pp. 182-202). Fala ende dun tal António José Joaquim Miranda que an 1808, cumo oufecial, fui na Lhegion Strangeira, comandada pul Marqués de Alorna i a las ordes de Napoleon. Esse home acabou por tornar pa la sue tierra (Bumioso, pus habie nacido an Paradinha de Outeiro) cumo coronel, sendo home afamado pula sue sabedorie, por todos sendo cunsultado a respeito de qualquiera assunto.
A p. 196, diç Ferreira Deusdado: “O coronel era uma espécie de doutor sabe tudo dos contos ingleses; o lavrador consultava-o sôbre as colheitas, o enfermo sôbre a doença, o demandista sôbre o seu pleito, o noivo sôbre a sua felicidade. Até o furriel da guerra de Maria da Fonte o consultava sobre a tradução, em verso, dos Lusíadas em língua mirandesa. Como amostra levou-lhe a versão, para a examinar, dum celebrado soneto de Camões, que êle dedicava à sua noiva, natural de Duas-Igrejas.”
Ora este furriel de la guerra de la Marie de la Fuonte, diç Ferreira Deusdado, era nin mais nin menos que Bernardo Fernandes Monteiro, que se bieno a casar cun ua tie de Dues Eigreijas. Lhougo a seguir pon [pág. 197] la traduçon de l soneto feita por este outor, que eiqui deixo. A. F.]



Por Bernardo Fernandes Monteiro


Siet’anhos de pastor Jacob serbie
Labon, pai de Raquel, serrana bela;
Mas nun serbie al pai serbie a eilha,
Qu’a eilha solo por prémio pretendie.

Ls dies na spráncia dun solo die,
Passaba cuntentando-se cun bé-la
Puis l pai, ousando de coutela,
An lhugar de Raquel le dou a Lie.

Bendo l triste pastor que cun anganhos
Assi l’era negada la sue pastora,
Cumo se nun tubira merecida,

Ampeçou a serbir outros siet’anhos,
Dezindo: Mais serbira, se nun fura
Pra tan lhong’anhos tan curta la bida!

Canciones Populares



[L jornal O MIRANDEZ, n.º 38, de 25/10/1895, publica bárias quadras a que chama “Canciones Populares”, que nun stan assinadas i chenas de erros, mas que J. Leite de Vasconcellos ne ls Estudos de Philologia Mirandesa, I, p. 27, diç que fúrun screbidas por Bernardo Fernandes Monteiro. Mais ua beç, solo la palabra del mos ourienta na question de l’outorie de l testo. Seia cumo fur, i la strutura de l texto i l sou títalo outorízan-mos a poner essa heipótese, nun ye de poner de parte que Bernardo Fernandes Monteira traduzira quadras populares, cumo fizo noutras oucasiones. Anque tratando-se de cantigas populares i a Bernardo Monteiro solo le caba l’outorie de la traducion, inda assi cuntino a cunsiderar que, na medida de la sue anterbençon i solo nessa medida, la obra le debe de ser atribuida. A.F.]



Por Bernardo Fernandes Monteiro


Na solidon mais scura
La mágoa bengo chorar,
Anquanto nun ben la muorte
Mius tristes dies acabar.

L miu coraçon por artes
Antrou ne tou pensamento;
Ye cumo l crime de la forca,
Que nunca ten lhibramento.

You sou tou i tu sós miu,
Ambos nós somos felizes;
La cadena que nos prende
Ne fondo deitou raízes.

De la boca fizo un tinteiro,
De la lhéngua pruma aparada,
De les dientes letra menuda,
De les beiços carta cerrada.

L miu coraçon palpita
Quanto palpita me diç,
Que cuntigo, tarde ou cedo,
Hei-de benir a ser feliç.
(sin assinatura)

domingo, 21 de outubro de 2007

L cántaro de Juana



[L jornal O MIRANDEZ, n.º 38, de 25/10/1895, p. 3, publica un poema an mirandés, que nun stá assinado i ten cumo títalo “L Cántaro de Joana”, mas que J. Leite de Vasconcellos ne ls Estudos de Philologia Mirandesa, I, p. 27, diç que fui scrito por Bernardo Fernandes Monteiro. Trata-se dua traducion ou será oureginal? Nun tengo dados para respunder. Mas algo puode ser dezido, sin antrar nua análeze lhiterária de l poema: tanto por sou cuntenido cumo pula forma, l poema nun ye popular. Quanto a la forma, de métrica i rima algo atabalhoadas, puode dezir-se que las coplas de cinco bersos nun son mui ousadas an cantigas populares. Quanto al cuntenido, bemos que se trata dun cuntenido eirudito i tratado dua forma eirudita, até pula citacion que faç na fin, ‘puis cumo dízen outores’. Portanto la question que, neste caso, se puode poner ye: Bernardo F. Monteiro poeta?, ou tradutor de outro poeta? La question de el nun andicar de quien faç la traducion, se fur l caso, nun ye porblema, puis nunca mos diç de quien traduç, cumo yá bimos noutros casos. La scrita fui por mi puosta al modo de la Cumbençon Ourtogrráfica de la Lhéngua Mirandesa. A. F.]

Por Bernardo Fernandes Monteiro



Tantas vezes l’amprestou
Juana l cántaro a Fagunte,
I el tantas vezes sacou
Auga cum el de la fuonte,
Até que se le quebrou.


Nun podendo outro traier
Quedou Fagunte cunfuso,
I Juana stuta mulhier,
Fizo cola i l cumpuso
Cumo Dius l dou a antender.


Lhougo amprestou-lo a Humberto
L qual l truxo roto
(Por donde yá staba abierto)
I Juana armou un alboroto
Cumo se la tubíssen muorto.


L simples Humberto acreditou
Ser sue l’abaria
Pul que palabra dou
De aboná-lo al outro die.
I eisatamente cumpriu.


An cántaros i an amores,
Nun se ganha pra sustos,
Puis cumo dízen outores:
Acuntece que les justos
Págan puls pecadores

(sin assinatura)

L poder de Dius



[L jornal O MIRANDEZ, n.º 35, de 10/09/1895, p. 3, publica un nuobo testo assinado “B.F.M.” - Bernardo Fernandes Monteiro. Ye un testo cun pensamientos subre ls uolhos cumo speilho de l’alma de las pessonas, neilhes i por eilhes amostrando Dius todo l sou poder. J. Leite de Vasconcellos dá cuonta deste testo ne ls Estudos de Philologia Mirandesa, I, p. 27, adonde acrecenta que se trata dua traducion. Anque esta andicaçon nun benga ne jornal, nin you fago eideia d’adonde tenerá sido traduzido l testo, nun beio rezones pa la cuntestar. A. F.]



Por Bernardo Fernandes Monteiro


Antre todas las cousas que l Outor Debino criou n’home, niua deilhas ten mais que admirar, cuntemplar, i celebrar, que les uolhos; i assi dezírun muitos outores que les uolhos son la cousa mais preciosa que hai ne cuorpo de l home, i mais principal antre todas las mais partes del; i outros outores dízen que nes uolhos stá l assiento de l’alma; porque les uolhos son les guias de l amor, de l ódio, de l’oudácia, de la bergonha, de l gusto, de les cuidados, de la pena, i de la bingança. Quando son andicador de l amor, se móstran brandos, i afables; i quando se móstran cun ódio, se móstran brabos, farozes, i cun ousadie; i quando se móstran atrebidos, se decláran i móstran que quieren saltar fuora de la cara, i quando se móstran cun rebréncia, stan cumo pesados, i quietos; i quando ténen gusto, i alegrie, parece que se stan rindo, i stan mui alegres; i quando n’ánimo hai tristeza, stan murchos, anfraquecidos, i zleixados; i quando stan cun ira, se móstran arritados; quando ténen furor, parece que árden, stando muito ancendiados; i quando stan cun piadade parece que stan sumidos, i baixos; i quando stan de bingança, parece que stan torcidos, i atormentados; i quando l sujeito ten pena ou cuidados, stan quietos i sin se mobéren.

sábado, 20 de outubro de 2007

La mie bida, mulhier


[L jornal O MIRANDEZ, n.º 34, de 25/08/1895, p. 3, publica un testo que nun stá assinado nin ten títalo. Pa lo çtinguir doutros pongo-le cumo títalo, ‘La mie bida, mulhier’ deixando claro que ye de la mie repunsabelidade. Anque l testo nun steia assinado, J. Leite de Vasconcellos nes Estudos de Philologia Mirandesa, I, p. 27, diç que fui scrito por Bernardo Fernandes Monteiro. Tomo essa andicaçon cumo buona, ancluindo-lo eiqui antre las obras de Bernardo Fernandes Monteiro, neste caso de las obras oureginales. L testo apersenta-se a seguir screbido cunsante las regras de la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa,mas mantenendo to las caratelísticas i sintaxe de la scrita. A.F.]



Por Bernardo Fernandes Monteiro


- La mie bida, mulhier, nin al miu maior einemigo la deseio!...

- Ye bien mala la tue bida ... L que te falta? Tu tenes que comer, que buber, tenes que bestir i calçar ... Que mais quieres?

- Quiero la mie libardade!

- La tue libardade! Inda quieres mais libardade que la que tenes? Or’essa!

- Tengo ... tengo ua grande libardade, nun ten dúbida! Tengo la libardade de comer i buber ... Ua libardade de cochino!

- Ah! desalmado! Ye por isso que Dius manda ls castigos! Quando tu eras un pobre de Cristo que q’riês cinco testones i nun les tenies, bibies melhor.

- Al menos fazie l que q’rie, andaba por onde q’rie, deitaba-me quando me daba la gana i naide tenie que me tirar contas ... Se tenie cinco testones, gastaba los éran mius ... Se ls nan tenie passaba sin eilhes ... mas era senhor de mi...

- Ende stá l que ua mulhier lucra an se casar cun home que nun ten onde cair muorto! Apánhan-se de drento i depuis inda se quéixan!

- You nun me queixo, mulhier ... L que digo ye que tu cuidas que me cumpreste cun l tou denheiro ... Tratas-me cumo se fusse un burrico que tubisses cumprado na feira de ls Grazes, als ciganos!

- You trato-te melhor de l que tu mereces angrato!

- Isso tratas! Quieres-me siempre agarrado a ti cumo um perrico de regaço ... Nun sou senhor de mandar nada ... L que digo nun se scribe!

- Tamien era melhor! Tu nun tenes que mandar ... quien manda sou you!

- Mas tu sós mie mulhier ...

- You sou, mas la riqueza ye mie ...

- Mas sendo la riqueza tue, i sendo tu mie mulhier nun ye todo miu?

- I l tratado que se fizo an casa de l scribano, que me custou trés monedas cun dous testones?

- Ye berdade ... l tratado ... tu sós muito mie amiga, mas ye an tratados?

- Nó que yá miu pai dezie que l seguro morriu de bielho ... Ls homes quando s’apánhan senhores de l dinheiro, trátan só de gastar a la lharga i sin medida i nun quieren saber de mais nada ...

- Mas you nun sou assi ... Tu bien bés que nun sou capaç de gastar cinco reis mal gastos ...

- I porquei? Por que you tengo l cuidado de te ls nun deixar gastar ... Tu sós home de muitos bícios ...

- Bicios you?!

- Si, tu! Cuidas que nun te l conheço na cara?

- Á mulhier! Cumo ye que you sou bicioso se nun me deixas traier cinco reis no bolso? A mais, you nun tengo bícios tu bien sabes.

- Puis se ls nun tenes tamien nun necitas denheiro ...

- Mas ye mui triste mulhier ... un home na mie posiçon de membro de la junta ... andar siempre cun fame de denheiro ... L quiera al menos, dá-me ua nota de cinco testones, anque seia yá bielha i çúsia ...

- Pra que la quieres?

- Pra la traier ne bolso ...

- Bolso cun denheiro ye cuorpo cum bícios ... Deixa te disso.

sexta-feira, 19 de outubro de 2007

Deixai casar l rapaç

[L jornal O MIRANDEZ, n.º 36, de 25/09/1895, p. 3, publica un testo an mirandés, que nun stá assinado nin ten títalo, mas que José Leite de Vasconcellos ne ls Estudos de Philologia Mirandesa, I, p. 27, diç que fui scrito por Bernardo Fernandes Monteiro. Eiqui queda mais essa obra de l scritor de la Pruoba, cula scrita por mi puosta al modo de la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa, mas mantenendo to las caratelísticas i sintaxe de la scrita. A.F.]


Por Bernardo Fernandes Monteiro

Deixai casar l rapaz tiu Nastácio!

- Isso ye que nun deixo ... tenga pacéncia que nun deixo ... Puis habie de star a tener l trabalho de criar un filho, dá-le eiducacion, fazé-lo home, par’el, a les dezuito anhos, pegar an si, mui fresco de la sue bida i ir aturar ua filha de les outros?! Isso ye que nó! Tenie que ber, se you cunsentie an tal!

- Tiu Nastácio, mas bós bien sabeis q’isto ye orde de l mundo ... Nós tamien fumus rapazes... tamien quejimos casar, i les nuossos pais dórun licéncia.

- I anton achais bós, tiu Anselmo, que por nuossos pais nun tenéren juízo, habemos de nós ser tontos! Ora essa nun stá mala! L rapaç nun casa... anquanto you fur bibo, nun casa, juro-te lo you!

- Isso nun ye de rezon, tiu Nastácio ...

- Nun ye de rezon? Puis nun será, mas cun mie licéncia nun casa el! Se miu pai me tubisse feito l mesmo a mi, nun staba esse grande maroto agora a pedir-me licéncia pra casar!

- Se buosso pai bos tubisse feito l mesmo bós talbeç tubisses feito ua asneira...

- Isso l q’amportaba? Por mui grande asneira que you fazisse, nun la farie maior de l que fiç casando!

- Home, bós parece que stais mui scaldado!...

- I achais que nun debo star? Una criança cumo you era, cun dezassiete anhos apenas, ir tolher la mie libardade, prender-me ... aturar la mulhier i tomar l’ancargo de les filhos! Habie de ser hoije, que you l dexira!

- Mas la tie Brites nun ten sido mala cumpanheira ...

- Pus nun ten... isso ye berdade ... mas começou-me lhougo a dar filhos que fui ua pouca bergonha! Mirai que an binte meses tubo l’ablidade de me apresentar quatro mielgos, dous de cada beç, i todos bibideiros!...

- Disso nun tub’ eilha la culpa, cuitada!...

- Nin you ... Mas, por nun tener culpa, an menos de seis anhos, quedei pai de dieç filhos!... L mais bielho ye esse maroto que yá anda cun eideia de se casar! Mas you l’ansinarei... Cumo el anda folgado i quier buscar les sous trabalhos por sues manos, ha de ir pa la tropa, i agora yá buona oucasion, que bai pra Lhourenço Marques, i assi çfago-me del, yá que nun quier oubedecer a sou pai!

- Cuitado de l rapaç ... el nun ten la culpa! Anfin ... quier casar ... isso ye própio de l’eidade.

- L q’era própio de l’eidade, tiu Anselmo, era el lhembrar-se que ye inda ua criança, que you stou bielho i q’el ten oubrigacion d’ajudar a sustentar la família ... Puis anton nun hai mais de l que benir al mundo, a chorar, a pernear, a mamar, a dar stafas a la mai i malas nuites al pai... medrar, comer, bestir i calçar; aprender a ler, a screbir i a cuntar, todo sin dar cinco reis, i quando se chega a l’eidade de dezuito anhos, por eiqui me sirbo, pássen por acá, muito bien, que you bou casar! Puis isso era melhor de l que fazer meia!

- Mas bós nun fazistes tamien l mesmo, tiu Nastácio?

- Ye berdade que fiç... Mas se you me fur deitar al riu cun ua piêdra al pescuoço, mirai q’esse maroto nun bai! Isso bai el, que ye tolo!

- Deixai casar l rapaz, tiu Nastácio... La nóbia ye buona moça...

- Há-de ser fresca, nun ten dúbida! Buona cumo todas las mulhieres ... S’eilha fusse buona, nun la daba l pai!...

- Nun dígades isso, tiu Nastácio... Eilha ye ua moça prendada i de mui buonas qualidades...

- Puis si... nun nego... Mas l que you bus digo ye que s’eilha prestasse pra algua cousa, nun era l pae tan tolo que la deixaba casar ...

- E por que nó?

- Por que nó?! Essa ten grácia! Por que l que ye d’antresse naide l deixa salir pra fuora de la puorta! Mulhieres naide las quier an casa, que nun sírben pra nada, nun gánhan nada i só fázen çpesas ... You tengo alhá an casa trés rapazes i siete raparigas todas ándan cun l cheiro neilhes a ber se les apánhan pra casa... L mais nuobo inda só ten cinco anhos i yá l miu bezino Calhistro l anda a dezir q’ha de casar cun l’Anica, que ye filha del ... Agora las rapazas – essas ningun las quier ... Alhá anténden que nun son de ganho i naide les fala casamento!

- Tamien inda son nuobas ---

- Nuobas?! Ua ten quinze anhos, outra desasseis! Yá podien ir cun Dius, que yá stou farto de comprar lhenços, saias i çapatos! Mas a essas naide las quier! Sirbe les l maroto mais bielho ... Puis nun casa an quanto you fur bibo, essa la juro you! Isto stá todo perdido, tiu Anselmo! Uns fedeilhos, q’inda l’outro die nacírun yá quieren casar! Puis bai pa la tropa q’alhá ye que s’amánsian les potres... Pouca Bergonha!... Mas la mie cisma ye que ningun quier las rapazas! Yá bistes ua patifaria assi?

- Tiu Nastácio, lhembrai-bos que sodes pae... Pedi al Senhor de la Mezricordia, pra que bos alhumbre cun la sue debina grácia, i assi, teneis dado l perdon al rapaç!

- Ai! Quebrestes-me piernas i braços, tiu Anselmo! L rapaç puode casar quando quejir, i que Dius l’ajude, yá q’assi l quier!...


quinta-feira, 18 de outubro de 2007

Manuol Sardina. Bida i obra



Manuol Sardina, cumo gustaba d’assinar l sou nome, naciu an San Martino d’Angueira, parróquia de que fui abade, habendo sido tamien cura d’Infainç. Era un home de grande cultura i poeta de refinada senseblidade, habendo screbido an mirandés i an pertués. Inda s’aguarda la sue biografie, que bien merecie ua ambestigaçon que mos disse a coincer melhor este eilustre mirandés de l seclo XIX.
Tenerá sido l purmeiro mirandés a screbir na sue lhéngua, que coincie bien i cun quien stubo siempre an cuntato, pus pouco saliu de la Tierra de Miranda. Troca amportante correspundéncia i testos lhiterairos cun J. Leite de Vasconcellos, que l trata por “presado amigo e distincto escritor transmontano”, dedicando-le l sou poema “Lhéngua mirandesa” (Flores Mirandezas, p. 28 e p. 11). I diç que sentie “grande satisfação por ver como dois honrados e illustres Mirandeses, os meus amigos Srs. Pe. Manoel Sardinha, e Bernardo Fernandes Monteiro, tentam dar foros litterarios ao mirandês” (Estudos de Philologia Mirandesa, I, p. 31).

La personalidade i l pensamiento de Manuol Sardina queda bien claro neste cachico dua carta que le screbiu a J. Leite de Vasconcellos:
“... You mesmo, que sei bien este dialeto, solo agora, grácias al buosso bun eisemplo, i tamien al bun gusto que m’apeguestes, ampeço a descubrir filones d’ouro nesta antressantíssima lhéngua, que se ten cunserbado stacionária, cumo las gentes senzielhas que la fálan, Dius sabe quantos seclos haberá yá. I todo esto debemos nusoutros, los anfelizes mirandeses, a los gobernos paternales de l rei nuosso sinhor, que siempre nos há despreziado, i a los sábios nun menos paternales de las nuossas academias, que nin sequiera sáben de la eisisténcia de tal mina, esto ye, de tal lhéngua. Bergonha aterna a todos eilhes!...” (In J. Leite de Vasconcellos, Flores Mirandesas, 1884).
Manuol Sardina amostra, cun esta pequeinha carta, que ten ua atitude moderna subre las lhénguas i la sue amportança nun solo anquanto lhénguas mas cumo spresson dua eidentidade.

De Manuol Sardina fúrun publicadas, an mirandés, dues traduçones de grande culidade: ua de l poema de Luís de Camões “A ua cautiba por nome bárbola, ou bárbara, cum quiem êl poeta andaba d’amores na India” (in Xavier da Cunha, Pretidão de Amor. Endechas de Camões a Bárbara escrava seguidas da respectiva traducção em várias línguas e antecedidas de um preambulo, Imprensa Nacional, 1893, pp. 307-310); outra de l poema Zara (in Anthero de Quental, Zara, edição polyglotta, org. de Joaquim Araujo, Lisboa, Imprensa Nacional, 1894, p. 48). Ambas a dues son coleçones de traduçones adonde colabóran afamados outores nacionales i strangeiros, i esso tamien diç bien de l balor que le dában a Manuol Sardina. Estas dues pequeinhas traduçones ténen ua grande amportança, debendo falar-se dun doble balor: l balor que le ben de la culidade de la traduçon, que ye mui grande; l balor simbólico, pus amostra que ye possible traduzir qualquiera obra an mirandés, respeitando l balor poético dessa obra, bien al alrobés de l que pensában alguns.
Assi, Manuol Sardina fui l purmeiro a antender an perfundidade la capacidade de la lhéngua mirandesa i a ousá-la sin cumplexos de qualquiera órdene. Anque pouco conhéçamos de l que screbiu, esso bonda para dezir que fui cun el, i cun mais naide, que l mirandés alcançou l sou punto mais alto ne seclo XIX i la sue atitute delantre la lhéngua fui seguramente la mais sana de todos quantos falórun subre eilha.

Amadeu Ferreira [2004]

Francisco Meirinhos. Bida i obra


Francisco Meirinhos naciu an 1823, an San Martino de Angueira i fui reitor de Avelhanoso. Del mos diç J. Leite de Vasconcellos (Estudos de Philologia Mirandesa, I, pp. 30-31) que “Apesar dos seus 76 annos de idade (an 1899), o Sr. Reitor de Avellanoso dedilha ainda a lyra, como qualquer joven árcade.”

Sabemos que era un home de berso fácele pus se chegou a çpedir dua fuorça de suldados d’anfantarie que iba pa las quelónias, cun un çcurso todo an berso i que fui publicado pul jornal Primeiro de Janeiro (21 de Nobembre de 1990, p. 1, c. 7).

De ls bários poemas que oufereciu a J. Leite de Vasconcellos, an mirandés, este solo publicou un dei-lhes, La Nina [
Estudos de Philologia Mirandesa, II, 31-34], poema an quadras populares de siete sílabas, tratando dun tema romántico, i que talbeç assente an algue stória popular que se cuntasse ou que tubira acuntecido por aqueilhes tiempos an que screbiu. Ye mui pouco para abaluar de l sou balor lhiterário, i stranha-se que José Leite de Vasconcellos le deia l agabarrion que ponimos arriba i nun le tenga publicado mais poemas, nua atitude que tamien ousou cun outros outores mirandeses i principalmente cun Bernardo Fernandes Monteiro.
Assi i todo, por este pequeinho poema bei-se que domina bien la técnica de la métrica i de la rima. Del tamien publicou J. Leite de Vasconcellos ua traduçon de l Padre Nuosso i de l’Abe Marie. Mesmo coincendo tan pouco de ls sous scritos an mirandés, l padre Francisco Meirinhos nun puode deixar de ser cunsidrado un de ls fundadores de la lhiteratura mirandesa.

Amadeu Ferreira [2004]

Francisco Meirinhos - scritos publicados


La nina

Era un daqueilhes meses
Quando cantaba la rolha,
I a estas ninas pequeinhas
Qualquier cousa se l’antolha.

Habie cumprado miu pai
Un tagalhico d’oubeilhas,
I fumus, you i la nina,
Alhá pa l monte cun eilhas.

Lhebemos nuossa merenda
(Era de trigo bien guapo!)
Para cenar a la nuite.
Las castanhuolas nun saco.

L die staba mui cralo,
L monte cheno de froles;
Los paxaricos cantában
Las sues cantigas d’amores.

La nina apanhaba froles,
I arranjaba sous ramicos,
I cantaba sues cantigas
A par de los paxaricos.

Cada cousa que fazie
La palumbica einocente,
Cumo éran sin malícia,
Fartaba de rir la gente.

Yá quaije al anuitecer,
Eilhi al Balhe de l Pino
Ampuntei-la para casa,
I perdiu-se no camino.

You cuidei qu’eilha haberie ido
Dreitica a tener a casa;
Nun me tornei a acordar
De la buona la rapaza.

Mie mai, cuidando que staba
Cumigo bien recolhida;
I eilha, l alma de Dius,
Toda la nuite perdida!

Ai... ai... mie nina de l’alma!
Para dezir la berdade,
Solo de you lo cuntar
Dá-me muita senhardade.

Apareciu al outro die
Arrimadica a ua squina,
Toda rouca de chorar,
La cuitadica la nina.

Naide deixe assi anjicos
Solos al Dius te me dou:
Puode suceder a muitos
Lo que a esta le passou.

Francisco Meirinhos
Publicado por José Leite de Vasconcellos, in Estudos de Philologia Mirandesa, II, 31-34



[Testo puosto cunsante la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa, por Amadeu] Ferreira.

Manuol Sardina - scritos publicados




1. Carta screbida a José Leite de Vasconcellos na 1884 (parte)

“... You mesmo, que sei bien este dialeto, solo agora, grácias al buosso bun eisemplo, i tamien al bun gusto que m’apeguestes, ampeço a descubrir filones d’ouro nesta antressantíssima lhéngua, que se ten cunserbado stacionária, cumo las gentes senzielhas que la fálan, Dius sabe quantos seclos haberá yá. I todo esto debemos nusoutros, los anfelizes mirandeses, a los gobernos paternales de l rei nuosso sinhor, que siempre nos há despreziado, i a los sábios nun menos paternales de las nuossas academias, que nin sequiera sáben de la eisisténcia de tal mina, esto ye, de tal lhéngua. Bergonha aterna a todos eilhes!...”

Manoel Sardinha
Outubre (?) de 1884
In J. Leite de Vasconcellos, Flores Mirandesas, 1884



2. Aqueilha Cautiba, traduçon de Luís de Camões [1893]

Aqueilha cautiba
Que me ten cautibo,
Porque neilha bibo,
Yá nun quier que biba.

You nunca bi rosa
An ramos macius
Q’a los uolhos mius
Fusse tan fermosa.

Nin no campo flores,
Nin no cielo streilhas
Beio you pareilhas
Cun los mius amores.

Rostro singular!
Uolhos sossegados,
Negros i cansados,
Mas nó de matar!

Ua grácia biba
Que neilhes le mora,
Para ser senhora
De quien ye cautiba!

Pelo negro, oundeoso,
Cumparado al qual
L louro, afinal,
Ye menos fermoso!

Negrura d’amor....
Tan doce onde hai clara?
La niebe trocara
Cun eilha la quelor !

Alegre i mansa, oh!
Mas grabe, ua hourí,
Bés-la stranha si,
Mas… bárbara nó!

Sue preséncia mansa
Tromentos serena:
Toda la mie pena
Neilha anfin descansa.

Esta la cautiba
Que me ten cautibo:
I puis neilha bibo,
Ye fuorça que biba.

Luís de Camões
Traduçon de Manuol Sardina

in XAVIER DA CUNHA, Pretidão de Amor. Endechas de Camões a Bárbara escrava seguidas da respectiva traducção em várias línguas e antecedidas de um preambulo, Lisboa, Imprensa Nacional, 1893, pp. 307-310.



3. Zara, traduçon de l poema de Antero de Quental [1894]


Feliç de quien passou p’r antre la mauga
I l lhuitar de la bida temultosa
Ancunciente, cumo l’alba rosa,
I lebe qual selombra subre l’auga!

La bida era-te um suonho: andefenido,
Mas suable i traspariente, d’einocente.
Acordeste ... sorriste ... i bagamente
Acuntineste l suonho anterrumpido.

Antero de Quental
Traduçon de Manuol Sardina
in Antero de Quental, Zara, edição polyglotta, Lisboa, Imprensa Nacional, 1894.




[L testo an pertués:
Feliz de quem passou, por entre a magoa
E as paixões da existencia tumultuosa,
Inconsciente como passa a rosa,
E leve como a sombra sobre a agua.

Era-te a vida um sonho: indefenido
E tenue, mas suave e transparente.
Acordaste ... sorriste ... e vagamente
Continuaste o sonho interrompido.]



[Todos ls testos fúrun puostos cunsante la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa, por Amadeu Ferreira.]

sábado, 13 de outubro de 2007

L juntouro de ls bielhos filósofos


Hai muitos dies ne l anho armanos a aquel. Era un daqueilhes que se bie la lhuna i l sol al mesmo tiempo, i quien daba por eilha até cuidaba que la lhuna se habie lhebantado cun de die. Staba mais que cierto que nun s’íba a poder cuntar cun eilha a la nuite, lhougo que l sol se çponisse assi eilha se scaparie atrás del. Mas amostraba-se redundica, guapa i pimpona, cumo ua melancie madura.

Tiu Jermias miraba para aqueilhas mesclas, a modo de cotras cumo quien mira pa las arribas de l Douro pula purmeira beç. Acoquelhado an lhamúrias, falaba sien falar, gestiaba sien l saber, que até tiu Aplínio arreparou sien querer arreparar.

Apuis de çcubierto, l buono de l Jermias outro remédio nun tubo se nun falar.

- Si stará bien cansadico aquel home, que hai miles d'anhos stá na lhuna!

Tiu Aplínio al oubir tal cousa i dita cun tanta paixon i mesuras, nun fui capaç de se cuntener. L que oubie nun cabie na sue cabeça, i la gana dua çcuçon medrou mais que yerba an scadal.

- Mas qual tiu qual carapuça!? Porque dizes tu tamanha baboseira?

Fui assi, sien tirar nien poner, porque caçuada del nun querie fazer. Tiu Aplínio era mais bielho, mas la cisma de tiu Jermias era tanta que assi arrespundiu.

- Porquei l digo!?

- Anton bós nun bedes l home qu’alhomba cua barda de silbas a las cuostas, çpinduradas nua calagouça, porque las roçou nun deimingo?! Mais bos digo que la mie admirança ye este home nun saber l que le iba a acuntecer, pus ye ua cousa que nun se puode fazer, siempre fui proibido trabalhar an die de çcanso. Als deimingos, stá scrito na sagrada scritura, solo se puode star cula família i besitar ls anfermos. I esso nun ye trabalhar, son necidades, porque todos tenemos família i dolientes, de cama qualquiera puode quedar dun die pa l outro, naide puode dezir que nun hai maleita que s’achegue. I, digos-bos l you, quando quedamos de cama ua cousa que sabe bien ye la besita dun amigo. Quando l anho atrasado, naqueilha nuite scura, you me chimpei de l macho abaixo i scalabrei la cabeça, ende me quedei ua sumana cun zunzineira na cabeça, que de pie nun me sustenie, las besitas ye que fazírun cun que nun quedasse bariado. Porque quando staba solo, sien oubir a naide, you cuidaba que straba ancerrado nua cuba. Anton, dezi-me bós, el fui-se a roçá-las i nun querie ser cundanado... Cumo eimenda, fui puosto alhá, nua de mono para que toda la giente l beia. I nun benga naide a squecir-se de tan grande oufénsia an nun lhebar an cuonta tal zoubediença. Stá mais que cierto, nun cumpensa un ir-se acontra l que stá scrito.

Tiu Aplínio, que botou mano de tanta pacénça quanta Dius le habie dado, i cuns abanadeiros de cabeça, alhá fui capaç de botar falas.

- Mira Jermias, esso ye cuonta, asparecida a lhienda, nun ye berdade, ye assi cumo patranha, fai parte de la eimaginaçon de las pessonas! Scuita-me bien, las pessonas quando nun ténen nada an que s'antretener pónen-se a ambentar. Apuis ye todo fácele, cumo alguas ambençones son tan bien amanhadicas i tan bien eimaginadas, cuntadas i recuntadas, por tantas geraçones que quaije nun hai çfrença dua berdade. Anton s’inda lhebar algue a la mistura, antra puls oubidos cumo sol por penheira. I bós assi cumo muita i buona giente acradita. Assi i todo esta cumo naide la puode zmintir, anton queda ansilbada. Assienta tan bien cumo xambre feito por questureira.

Sien çpegar i cun tiu Jermias de çcuita, cuntinou.

- Mais inda bos digo, quando mirais par'alhá, l'aparecença ye cun home, lhougo ye fácele poné-lo a alhumbar cun ua barda de silbas, que ye cousa que nun falta por ende. Porquei nun l ponírun a alhumbar cua gadanha, cua patarra, cua bienda ou un scrinho cheno de farelos? Tamien nun se puode cortar la yerba, scabar, arrecolher la palha ou bindimar ne ls deimingos!

La cerrona de tiu Jermias yá staba chena culas splicaçones. Nun se quedou. Anté staba çpuosto a cuntar l sítio i an que tiempo se habie passado. Habie sido datrás, quando an bida, esses doze tius, andában a caras a Jarusalen, que apuis birórun apóstulos, spalhadores de práticas, botando falas, rezas, pregones i sermones. Querien acabar culs pecadores, libartar ls homes atafagados ne l mal, querien birar to l mundo pul atalho de l crestiano. Fazien-lo cua sola pregaçon para todos, trabalhar siempre, mas habie que çcansar un die apuis de seis de trabalho.

Pul que se staba bendo ls dous tius nun era tan depriessa que s’íban a dantender! Agora, tiu Aplínio sabie porque l bezino Jermias nun salie daqueilha: ou quedou bariado quando se chimpou ou ls panhos anchapuçados an bino que la tie le ponie arrodiados a la cabeça nun le fazírun bien. Quedou pancon cumo l burro de l cigano. Olha se fusse ua demanda de partilhas!?

Acuntecie-le cumo a muitos, nun poníen ls marcos ou quedában sien se falar por muito tiempo. Habie porqui causos bien coincidos. Mas cun esta queston cada un quedaba cula sue teima. Tiu Jermias nun se cansaba d’ateimar:

- Oulhai, bós nun acreditais an mi, mas que hai por ende muita giente que quier ir-se alhá pa l lhibartar de tamanho xufrimiento, anté yá cuorre pul pobo ua recuolha de bienes.

Tiu Aplínio, anquanto oubie tanta léria, nun parou d’abanar la cabeça. Staba bien fartico. Arrespundiu-le:

- Ah, yá ándan ajuntando!? Puis serie melhor se fusse para yerbicidas para matar las silbas, que son ua praga por todo esse termo afuora, que yá nun s'ancontra, huorta, cortina, rigueiro, caleija, un cachico que seia, an que las malditas nun téngan tomado cunta.

Pul jeito que lhebaba la çcuçon, inda staba para durar. I mais agora que tiu Calros se habie achegado acerca deilhes, i quijo lhougo saber qual era l mote de tan caliente debergéncia. I el si era buono para estas cousas! La nomeada que tenie assentaba tan bien cumo albarda nuoba nua burra an die de feira. Berdade se diga, era home que nun se fazie rogado nestas cousas de l bruxedos. Nun stubo cun meio-queis, nien arrodeios. Assi que fui puosto a la par, tomou lhougo la palabra i botou sue perlhanga.

- Çculpai, á tiu Aplínio, bós hai muitos anhos que me coinceis, mas esso de l home na lhuna si ye berdade. Siempre you oubi a miu pai, i até a mius abós, que Dius ls chamou hai muito tiempo i que ne l cielo ls tenga an çcanso. Esse que alhá stá yá sabemos qual fui la sue cundanaçon, mas la que mos fui rogada a nós i stá bien a la bista de todos i spargida por to ls lhados. Bai a ser ua lhuita de ls demonhos, sien que se saba quien bai a ser bincedor, nós nun tenemos grande perciso deilhas i eilhas son ua chuzma. Quedórun eiqui na tierra cua bida que nun hai nada que s'acumpare, quaijeque se puodie dezir para spurmentar la pacéncia dun. Se nun, mirai, nácen, médran por todo quanto ye sitío i, a nun ser uas moricas, nun dan mais nada, i mesmo assi naide s'achega a eilhas sien que nun quede picado.

La cousa staba a modos de birar, yá tiu Calros daba rezon a tiu Jermias. Se fusse ua queston de cuntar cabeças, cumo l mais de las bezes l regidor habie fazido, yá habie zampate. Eiqui nun iba a ser l causo que esta cousa de cuntar las cabeças, yá muito nun era perciso nien nas demandas para scolher l die que s’iba a caminos, quando el fui regedor. Nesta tierra staba todo rebelado, solo dous tuortos ye que nunca acamaradában culs demais, zamparelhados, toda la giente sabie quien éran ls de l contra, i contra quien.

Mas tiu Jermias nun gustaba muito desta ajuda, benindo donde benie. El sabie que tiu Calros lie muitos lhibros, até botaba falas fidalgas adelantradas pa l tiempo, yá muitas bezes a modo de çcursar dezie que era lhatin, cousas fuora de la nuossa fala, que nun éran dantendidas i l modo nun agradaba a l'Eigreija, zapacenciában ls maiores. Lhibros que cuntában cuontas de zaparcidos, fazien acumparanças, fiturában nas cousas que s’íban a dar, chamában-le l lhibro de San Çupriano. Sabie que agora podie dá-le rezon, mas outro die quando adregasse a tener algua teima, podie yá nun dezir l mesmo.

Quien fizo cun que esta nomeada botasse raízes fui l home de la batina negra, un cura que porqui se quedou até se morrer de bielho. Melhor nun fusse, çpachou l que acá staba, porque l’aldé era de las melhores a pagar la cóngura i para s’ancarrapitar pa l cielo siempre l fazie melhor anriba dua buona cemba de sacos de grano. Este bielho cura siempre que botaba sermones, pulas fiestas de San Burtelameu i Santa Bárbela fazie-lo d’a perpósito. “Nun bos fíntedes, anda por ende muita giente anganhada, l deimónio chega a fazé-se de nuosso amigo, pon-se al nuosso lhado, ye guicho que bonde. Aporcatai-bos culs que dízen que ye todo al alrobeç, cun aqueilhes que fálan cousas de l feturo.” I, cumo quien nun quier la cousa, d’atrabessado miraba a caras a las scaleiras adonde tiu Calros era questume quedar botado de zinolhos an sues preces. Era un mirar de squemunhon, de denúncia. Cuitado del, nun bundaba el çponer-se an praça que inda benie este. Assi la calor de ls anfiernos staba cierta. Quien sabie l que staba para benir, s’acauso este fusse l que benisse a botar reponso subre sue mortalha? Se an bida falaba assi del cun el muorto solo Dius saberie. Cuido que até n’auga benta iba aforrar.

L cura que l bispo de Bergança botou fuora d’acá, desse nun benie mala nomeda para naide. Amigo de todos, i armanado als probes, cun eilhes cunsumie l tiempo i l saber, cumbencie ls garotos a jogar, a daprender a ler i a screbir, ajuntaba-se als zbalidos i çfamiados daba la camisa de smola, las crouas i l caldo que sue mai siempre guardaba ne l caçuolo. Sabiesse que tubo arte para zanterrar la berdade i zbiar-se de l juramiento que fizo quando saliu cura, que an cunfisson nunca rebelarie ls pecados de ls outros. Éran cousas antre l pecador, el, i Dius. Mas nun fui assi quando l matador de l capador al sou cunfessionairo chegou, querie lhibardade i que por antermeio la salbaçon a el benisse. Cun manha, abisou a tiu Tomás i a tiu Óscar para que scuitássen la cunfisson daquel çafardanas que, nua nuite scura sien streilhas nien lhunar, habie tirado cuas facadas la bida a aquel tiu que bolbie para casa apuis dua ronda pulas aldés bezinas capando lharegos. Estes podien rebelar a la justícia l que oubírun, porque nun stában subre juramiento a la Santa Eigreija. I fui l que fazírun. I assi, l einocente pudo salir de la cadena adonde moraba yá un anho. Cundanado porque nun tubo çculpas, nessa nuite l matador habie manchado cun la sangre las cabeçadas de sues béstias na loija, i el habie-se quedado fuora de casa, an cama d’amores proibidos, rezones de sobra para que la justícia le botasse manos an beç de l berdadeiro. Agora, cula ajuda de l cura, que tamien era amigo de ls einocentes, staba todo puosto a lhimpo. I l berdadeiro matador ne ls calhabouços.

Todo este ajuntouro de tius se fazie als Alquedutes, eilhi ne l meio de la pobaçon adonde la rue de Belharino s’armana cula de San Ceríaco, i era ua tardica an que l Outonho yá daba muostra de cansado, i l'Eimbierno yá s'assomaba.

Antrementes, chegórun tiu Einácio i tiu Nazário, mas nien passaba por sues cabeças qual era la rezon de la caliente çcuçon. Dórun la saludaçon dua buona tarde para todos, i an jeito de lhamúria dixo tiu Einácio:

- Concho que andube to la tarde a roçar silbas na cortina de ls Barreiros i nun hai modo de me ber lhibre deilhas, parece ua praga que mos botórun neste termo. Nun dou cunta, nien cula calagouça, nin cul çadon. You sabie l que habie de fazer, yá se fala por ende, mas tamien hai quien diga que ls yerbicidas amachórran la tierra, que ye deinheiro botado fuora, que solo fai bien al bolso de l soteiro.

Ora melhores palabricas nun podien oubir tiu Jermias i tiu Calros. Era cumo chober an lhata bimada para sembrar la nabina. Dezírun lhougo, ye maldiçon nun hai remédio, solo quien nun quier ber ye tiu Aplínio. Abanando bien la cabeça, acrecentou you acredito ye maldiçon.

Tiu Nazário que anté eiqui, habie feito cumpanhie al sou bezino Einácio, puis habien bencido l camino nua cumbersa amerosa i amperelhada, mas pula çfrença d'oupenion subre la maldiçon, deixou de l fazer, nun staba d’acuordo. I yá se habien ajuntado mais dous homes que eiqui morában, tiu Tomás i tiu Oscar. Tiu Nazário, botou falas:

- Oulhai, teneis que me çculpar, por you nun ber las cousa a modo. Eiqui l nuosso bezino i mui respeitable tiu Tómas que agora s'ajuntou a nós bai dezir se ye assi ou nó. El fui pastor muitos anhos quando era nuobo, an casa de sou pai, i cuido que tamien apuis de se casar i solo las botou fuora apuis d’agarrar la porfisson de cantoneiro i la sue tie nun ser capaç de tomar cuonta. I sabe tan bien cumo quaije todos nun gústan que las canhonas quéden ansilbadas pula lhana, i quedando tresmalhas a la nuite béngan ls lhobos i las cóman. Tamien naide se puode agabar que nunca tirou uns picos de las manos, i las nuossas ties quantas bezes yá nun remandórun las nuossas camisas!

I fazie cumo un reparo i ua percura.

- Dezis todos, l sermon ye guapo! Mas esta ye ua cara de la moneda, ou seia para adonde anclina l prato de la baláncia. L anteressante ye ber l'outro lhado de la queston! Agora si, anterrogo-bos you, qual nun fui l pastor que nun fizo un bárdio cun eilhas para que quedasse mais fuorte, qual nun fui l buieiro que nun fizo un tapon de silbas para tapar l boqueiro de sou cerrado, quien de bós nun s’antolhou de comer uas moricas, que ye l que fázen to ls paixaricos? Se assi ye porque hai que haber cundenaçon pa las silbas? L home cundanado na lhuna, an die de çcanso! baia…baia… culas ambençones!

Tiu Tomás, que oubie todo, un home cun muita spriénça, i sendo la bida de pastor cumo ua scuola, an que ls lhibros son dies i dies a filo nua lhuita para lhebar la melhor, que todo se fai nua berdade pura sien adebinas, tenie sabedorie de l tamanho de l mundo. Respundiu:

- L mundo ye feito de cousas buonas i malas, todo l que tenemos i bemos ten ua rezon d’eisistir, nun podie ser doutro modo. Ye l percípio de l eiquelíbrio. Mui malo serie pa la houmanidade se la baláncia stubisse maniega siempre pa l mesmo lhado. Que serie de nós se yá tubíssemos la repuosta pa l home de la lhuna i la fuorça para zimar las silbas de l termo dua sola beç, cumo se fusse la debina bençon de l Sprito Santo?!

Nesse antretiempo, yá se habie passado un bun cacho, çque la çcuçon habie ampeçado, i l sol yá se habie çpuosto. Alhenos a todo l que se passaba nesta tierra, l sol i la lhuna fazien la biaige ounibersal para bien destes tius que, debedidos an sues oupeniones, de l bien i de l mal, assi íban a cuntinar. Nun serie fácele cumbencir quienquiera, que la bida ansinaba-los a scuitar ls outros mas a seguir siempre la sue cabeça. L fusco fusco yá se habie scarranchado na praça i neste tiempo de l anho la friura de la nuite yá staba porqui. Habie que arrecolher, era hora de cenar, i apuis dun bota falas destes, l caldico de berças iba a saber bien.

Tui Óscar, home de ralas palabras, solo tubo este zabafo,

- Cheguemos eiqui cun de die, ala que se fai tarde i anté manhana se Dius quejir.

Todos siete tius s’apartórun, ancaminando-se para sues casas, que la bida cuntina.

Cumo s'antende, anté eiqui las eideias i ls modos stan eiquelibrados, outra cousa nun serie de sperar. Naide ten la rezon toda. Fechar l mundo eimaginairo, serie cumo amparedar ua puorta adonde nun se puode passar mais, serie podar la lhibardade de pensar. Éran homes cun muito saber daprendido, cun fé. Siempre prontos a ajudar biúdas i uorfanos, oudiában la mentira i las anjustícias.

Tiu Jermias cuntinarie a mirar la lhuna, tiu Aplínio nun iba an modas, tiu Calros cuntinaba a tener l cura d'atalaia, tiu Einácio a carregar cul çadon pa las cortinas, tiu Nazário a botar la sues filosofies, tiu Tomás podie cuntar cula stima de l sou bezino i tui Óscar a nun se squecer de la hora de cena.

Faustino Antão

quinta-feira, 4 de outubro de 2007

La Çpedida

Por Bernardo Fernandes Monteiro


[Cuonta publicada ne l jornal O Mirandez nº 33, de 10 de Agosto de 1895, assinado culas einiciales de B.F.M. Cumo tengo feito noutros testos de l outor, la scrita fui puosta al son de la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa]



Adius Malgarida! Só l que te pido ye ... ye que t’alhembres por acá de mi i ... que me perdones algua palabra mal dita que you dezisse sin querer ...

- Anton tu siempre bás Manuol?

- Puis you ... la mie suorte assi le calhou ... Ai! Mas tamien te digo Malgarida, que tu sós la única pessona que you lhiebo atrancada n’alma, assi Dius m’ajude !...

- Tamien Manuol ... tamien you tengo ua pena de ti, q’assi Dius m’ajude, an cumo you a la cena, i ne meio de l caldo i ... assi que tu m’alhembreste ..., arrimei la tijela, starrecida ... que yá nun fui capaç de passar mais bocado pra baixo ... i mie mai, reparando, dixo:

- Que tenes Malgarida, q’arrimeste l caldo, i ampeceste a tembrar?

- You nun sei que tengo mai ... dou-me un salto l coraçon ... que quedei mui antrestecida!...

- Isso nun ye nada, sale pa la rua i ... berás cum’isso passa, recebindo l’aire ...

- Ye cume you, que tamien bai an trés dies que nun como balor de cinco reis ... todo a maginar se tu serás capaç de me guardar fieldade ou te bolberás pa l purmeiro moço de geito que t’apareça ... porque las mulhieres son cumo l’aire!...

- Ah! Manuol, se tu me quieres bien nun digas isso, que you stou an dezir, q’era mais fácele deixar-me partir a las puostas de l que perder-te l’amisade que te tengo!...

- Isso dizes-lo tu agora, mas you toda la bida tengo oubido dezir: que loinge de la bista, longe de l coraçon. Ademais tu, assi que me bires cun la farda a las cuostas, yá nun hás-de querer cumbersar pra mi ... sós capaz de tener bergonha de falar cun suldado ...

- Credo! isso nin que benisse Nuosso Senhor de l cielo, que ye ua comparacion ... you deixaba de te dar las salbas onde quiera que t’ancuntrasse! Una moça pra ser capaç i tener bun porte, nun necita de s’acubardar de falar anque seia cun regimento!

- Ah Malgarida, Dius t’ajude, i te dé buona suorte, sólo pula contricion que tenes!... Puis siempre te digo, que traie l coraçon mais negro cumo l peç, sólo por cunsidrar que tu me despresiabas!...

- Nó, assi Dius me salbe la mie alma, an cumo isto que te digo ye de raiç!... Mas tu se fures pa la tropa hás-de fazer cumo ls outros ... mirando pa las delhanbidas i mui anramalhetadas que por alhá ándan ... armando lhaços als fracos de sprito i ... cais na rede deilhas ... i ... you quedo ne rol de las squecidas pra cuntigo!...

- Nun me fales n’isso Malgarida!... A mi nun hai sol que me caleça, anquanto nun dir l tiempo, i nun agarrar acá la baixa a las unhas, pra benir casar cuntigo ... se tu stubires pul ajuste ...

- Ah Manuol, bai çcansado, scusas, por mór de mi, stares alhá a maginar que you indas que sou nuoba, tengo un bocado de carátele, i ... depuis de you dar ua fala, ye cumo se fusse ua scritura!...

- Puis bien! Tu tamien sabes que nun sou home de dues caras ... You acá ... tanto sou por detrás cumo por delantre ... i anton tamien, i juro por esta lhuz debina que mos alumeia, que indas que ... ye un modo de falar ... m’aparcisse por alhá ua princesa ... la bista de ls mius uolhos me falte, se you la querie pra algua cousa!

- Anton stás cumo you, que tamien indas que benisse ... agora un príncipe, i que me traisse you sei alhá? par’ende dous cientos de mil reis an notas... you chimpaba-las todas ne chano, i mandaba-lo cun Dius!

- Y fazes-me ua jura que you te pido, Malgarida?

- Se fur cousa que se puoda jurar ...

- Ye...

- Anton dize-lo, Manuol?

- Tu juras-me que nun combersas pra niun, que nin sequiera, almenos pra adebersir, an quanto you andubir alhá na tropa?...

- Ah Manuol, you fazie-te isso, q’isso ye q’era l miu gusto ... tu bien sabes q’isso daba que falar, i começaba par’ende esse pobo a dezir ... l mesmo que dixo de la Marie Picuota, depuis que Pedro Gunçales, de Cicuiro fui par’Andalhusie ...

- Mas, ah Malgarida? a ti que se te dá disso, se tu fazes tencion de nun casar cun outro senó cumigo?...

- Ai! a mi nun se me daba ... mas la gente scusa de ganhar ua fama sin porbeito niun...

- Tu bien sabes que las falas nun s’apégan a naide ...

- You puodo falar seia pra quien fur, que tanto monta l q’eilhes dízen cumo star a chiar un carro ...

- Puis si, mas you querie que tu me fazisses este gusto ...

- Fazie, fazie, mas tu bien sabes q’ua moça an perdendo la reputacion... dixe!...

- Mas you tamien te juro que nun miro p’ra niua moça por onde quiera q’andubir.

- I bamos q’hai ua guerra? Ai! Nuossa Senhora de l Naso pormita que nó, i que tu bás par’eilha, i que alhá t’acában cun ls dies de la bida?

- Disso puodes quedar assossegada, porque you nun sou de ls medrosos! Assi que bir que coméçan a dar tiros, hei-de ser de ls purmeiros n’abançada contra l’einemigo, i cun penas de ser l que seia, la mie pátria hei-de defende-la, i tengo fé an Dius, an cumo hei-de cantar bitória ne campo de la batalha, junto als mius camaradas, cumo baliente pertués! S’algu benir contra mi, puode cuntar sin la bida, porque sou capaç de l trincar l coraçon cun ls dientes!

- Ai, credo! Tu tenies ánimo par’isso?

- Puis nun tenie, i mira q’era l mesmo que buber um copo d’auga! Mas se Dius quejir, nun há-de haber nada.

- You sei alhá Manuol, siempre son trés anhos, i puode haber algua cousa zagradable!

- Puis son ... mas por alhá nun quedo, essa te juro you.

- Tamien naide te diç menos d’isso, mas pul si i pul nó... ua pessona nun puode star a botar futuros sin tener nada cierto ... Tu yá tenes oubido dezir q’an Lhourenço Marques, na tierra de ls negros, q’anda ua guerra contra ls pertueses. Ai! Nin me quiero alhembrar d’isso! Nuossa Senhora de l Naso m’ampare, por que se bás pa l’África, nun te torno a ber!...

- Dius querga que me mánden pra Lhourenço Marques, por que eilhi ye que you hei-de fazer çtroço nes negros!

- Se fures, l que te pido ye ... que nun te metas cun las negras, que sou mui feias ...

- Ai! Yá stás arrecelosa ... puis puodes çcansar n’esse sentido, que nun caio n’essa ... Dius me lhibre!...

- Anton adius Manuol, Dius te guie por caminos sim abrolhos, pra gozares l que deseias...

- Muito agradecido puls tous cuidados, i ... Ah! Malgarida, nun chores? ... até un die se Dius quejir!...

- Si, you choro por que stou arrecelosa dua cousa... Tengo ne pensamento que nun traias l que me pormetiste ... i ... i que deixes parte por alhá, a quien nun te l merece!...

- Nun me lhembra?

- Anton nun me dexiste, que nun tubisse pena, que l tou coraçon nun l’oufrecies a outra?...

- Berdade ye que dixe, i puodes quedar sin cuidados, que será tou até la ternidade!...

- You assi tengo ye que cumprirás cumo pormetiste, i puodes quedar cierto que l miu coraçon tamie ye tou tu bie l sabes!...

- L que te pido por çpedida Malgarida ye ... un abraço!...

- Tu que dizes home! Puis you habie de cair n’essa!... S’assi fusse, cumetiemos un crime!

- Que dizes Malgarida, puis cometiemos un crime?

- Cometiemos, si, i pra cun Dius, i ... you era la mais culpada d’esse grande pecado se te disse un abraço antes de mos casarmos! Bai, bai, assossegado pa l tou çtino i nun tengas pena, que trés anhos ban a fugir... You hei-de pedir a la birge de l Naso pra que te guie pu l verdadeiro camino de la vida, pra gozares l que deseias ... Pide-le tu tamien, porq’eilha bien sabe que la nuossa amisade ye sincera...

- Las tuos palabras, Malgarida, son tan chenas de doçura, que me stremeço!... Nun sei cumo registirei sin te ber anquanto andubir na tropa!

- Anda que you, Manuol, sabe Dius cumo passarei tamien, depuis que te perdir de la bista!... Ai! yá se me stan arrefecendo las cuostas, solo an me lhembrar esta triste separacion!... Stou até cun arrecios de q’apanho maleitas, mas se me díren, pido a la tie Marie Bárbola, que m’ampreste la suo relica, que ten grande bertude pra tirar toda la casta de maleitas, que son: tercianas, quartasnas i de todos ls dies. Esta relica bieno de Roma i fui benezida pul Padre Santo! Assi que se ponir al pescuoço, ye ... mal bai-te d’eiqui! Ai! Há-de-me alhembrar muito, i cun grandes sauidades, de l tiempo de ls nuossos amores, q’andábamos ne campo cun las bacas, ne tiempo de la primabera i cantabamos cun alegrie, la cancion de:

Primabera, primabera,

You hei de casar cuntigo,

Quien me dira primabera

De la tue quelor un bestido.

Nun me quiero alhembrar d’isto, anquanto andubires alhá na tropa.

- Fai por agora un anho que you comecei a gustar de ti Malgarida, porque mostra muita seriedade.

- Puis you tamien nun me zagrada l tou modo assossegado, quando stás al pie de las moças ... l que nun acuntece cun ls outros moços, que son uns bulhes-bulhes ... i ... uns zanquietos, que nun déixan la gente!...

- Adius Malgarida, até al die que Dius mos anlhaçar pra siempre!... Feliç de l’home que recebir ua mulhier de coraçon tan nobre cumo l tou, porque las tues falas parece q’abáixan de l cielo!

- Adius Manuol i muito agradecida. Dius t’ajude cumo mereces, pra quando benires, gozar l que deseias ... Nun te squeças de mi. Scribe-me assi que chegues a Bergáncia.

.....................................................

.....................................................

Mie querida Malgarida

Muito stimarei que al recebir d’esta steias de purfeita salude, an companhie de tue mai.

Cheguei a esta cidade yá de nuite, i sin nobidade, graças a Dius; mas cun muitas sauidades de ti ...

Hoije, a las dieç horas de la manhana, assentei praça ne regimento de caçadores númaro trés, purmeira cumpanhie númaro binte quatro.

Yá sei que bou pra Lourenço Marques, assi que stubir pronto de la recluta.

Quando rezares a Nuossa Senhora de l Naso, pide-le por mi.

Bejitas a tue mai, i muitas sauidades deste que t’ama de coraçon.

Manuol Garrido.

Bergáncia 20 de Março de 1895.

B.M.F.