domingo, 19 de outubro de 2008

Metie ls bés i carregaba ne ls chés



Cuntórun-me ua cuonta era you inda garotico, dun almanecha que rundaba pulas aldés, que nien pedinchaba nien roubaba nien spirolhaba. Ua nuite passaba-la eiqui, apuis mais ua ou dues eili i assi iba dando sentido a sue bida de pelegrino sien eira nien arrimo, cumo quien diç, sien assentadeiro. Las purmaberas, beranos i mesmo l mais de l tiempo de ls outonhos quedaba-se pulas beigas i a la borda de caminos, balhes i ancruzelhadas. Çque l tiempo se mantubisse amorniado i l chano sien reçumo, las abrigadas de touças i silbeiras fazien l restro. Mas, cumo siempre dixo l pobo, nun hai bun ganado que al menos nun tenga ua canhona berriona, nun hai fartura sien senó. Bieno ua nuite amberniça, zamborinaba que dius la daba, birou-se frie capaç de tolhir ls uossos dun perro. Nun tubo outro remédio se nun ir-se a bater a la puorta de casa dun quinteiro, que sabie que drumidas tenie de bonda, i palheiros chenicos de palha i feno para aquemodar las buiadas i béstias. Apuis de l rogar adonde passar essa nuite, la bundade de l home fui tanta que l’oufereciu ua cama para acunhego. L probe nun quijo, i mais dixo que nun podie tomar tamanha atençon, l çamarro nun staba afeito a tanto luxar, i s’essa nuite quedasse bien, cumo iba a ser las demais que tenie que las passar a monte i a streilho çcubierto! Ambaixo de teilha, adonde habisse algua palha, yá quedaba bien i quedarie agradecido anfenitamente, anquanto la sue almica fusse biba. Cuorpo d’almanecha dá-se bien cula roupica que trai bestida i ua ou dues çamarras de canhono. Bundade buossa mas nun bou acunhar uolho, miu bun senhor!

Se you antendo bien las cousas, esta ye ua daquielhas que ben bien cumo un stá afeito. Nun acunhar uolho. Assi me passou a mi las purmeiras nuites que drumi na cama de l quartel, nun catre feito de fierro i arame. Buolta i meia, ls fierros de l catre i de l xergon relinchában i, cumo s’esso nun bundasse, l camarada que quedou na purmeira andada inda sorrenhaba mais que l camboio de las siete que sal de Dues Eigreija a camino de l Pocinho puxando las bagonetas de l celheiro. Acunhar uolho nun fui capaç nas purmeiras temporadas.

Nun habie nada que s’acumparasse a las nuites passadas ne l termo. A cubierto de la cabanha, las mies costielhas nun dában puls calhaus, nien pulas bufardas fries que s’antranhában pulas frinchas de l cuolmo. Mesmo que la cabanha stubisse n’arada de l Cabeço de l Relhuzedo, aculada al aire fustigado de riba, que ye sítio bentaneiro i afamado, diç-se que ende até l lhobo tapa l culo cul rabo. L miu cuorpo nessas nuites de pastor nun daba por nadica drumie-las que nien un anjico. Ls uossos stában cumo cúscaro, rijos que nun habie mal capaç d’antrar neilhes. Nas demais nuites, mórnias i amerosas, strelhadas i lhimpas de nubres, de lhunar fuorte aclariando l praino cumo se fusse die. L sonido de ls grilhos, l bufo de ls mouchos i de las querujas todo esso me faltaba agora. Lhebou tiempo para me dar de cunta que las canhiças de l chequeiro, l ganado i ls perros nun stában mais ende cumo cumpanheiros.

Staba bien arredado i loinge, you staba noutro lhugar era assi a modo dun zardado. Sien poder scolher adonde drumir cumo l fizo l armitano. Habie arrenegado a cabanhas, ganados i nuites strelhadas, habie scolhido eiqui star porque habie sonhado cun outros mundos. Mie bida staba agora ancarreironada para outro lhado. Todo porque hai uns meses datrás dei l nome i botei ne ls papeles que querie ser melitar. Las cousas stában strefiguradas, stában cumo las tripas de ls cebados, zbiradas. Cheguei a percurar als mius botones i cun cara d’anraibado adonde you tenie la cabeça quando quije este mundo, se nun podie acabar de me fazer home noutro lhugar que nun fusse la tropa. Si, porque de tamanho las medidas dórun l que la rasa de ls decumientos querien, l peso que botei todo znudo tamien dou a la justa puis assi dixo l pesador, mas esso se resolbie porque apuis quando quemisse de l rancho angordaba, i la barbielha ou falta deilha, puis solo tenie uns pelos malos mal nacidos na queixada i çpuntando ne l beiço de riba, desso nien eilhes fazírun causo, staba apurado. Carocho, pie rapado, nun passaba dun rapazico que scolhido ne l rebusco de las suortes, por bias de la falta de giente pa la guerra, que nun tubo tiempo de se temprar na mocidade de la bida, era l que you era nesse die. Acrecido de ser anzonas i curto an falas. Se çfrente fusse nun habie oubido tantas zumbaries de ls camaradas pula falta de zambaraço i eignoráncia.

Fui feito home a la fuorça, fui cumo se un die me deitasse rapaç, que se goberna culs sous, que nun ten que se tratar nien amanhar, nien cul quemer i bestir, cul pelo ou cula cara, i quando sperta soutrodie yá ye taludo solo porque calça botas de canho i ten la cabeça rapada. I que ten que s’amanhar, porparar, bestir i quedar listo, cumo s’habisse dado un poulo ne l tiempo de meia dúzia d’anhos palantre. Mas, na berdade, nun dei poulo nanhun, se you tenie dezassiete anhos d’eidade l purmeiro d’Outubre cuntinaba culs mesmos dezassiete l die dous, se era anzonas nun fui por perder la screncha que spabilei. La mie cabeça ye que tubo que s’afazer, se querie cuntinar amparelhado culs demais, amanhei-me, que remédio.

Siempre me pareciu mal meter giente tienra na tropa. Se al menos fazíssen cumo se fai als chichos que quédan ne ls barrenhones uns dies an çurça... Mas nó, sticában ls garotos n’anspeçon cumo se fai als sacos de pan para lhebar mais grano. Cuidaba you nesse tiempo que l mundo era todo certico, cumo me cuntában na doutrina, que l que era miu era miu, que querer l de que era de ls outros era pecado, que cada un se gobernada cul sou, sien maldades nien manhas. Debrebe quedei a saber que amigos de l alheno éran mais que muitos i se nun m’aporcataba quedaba sien nada de l pouco que guardaba na mala de carton. L’alblidade i arte d’alguns por lhadronar nun era l aluquete que s’ouponie. Spiruolhos nun tenien cuonta, l cacho de fogaça i l que sobrou de l chouriço que mie mai habie metido na cerrona para quemer ne l camboio fui todo dua beç. You sabie de sobra l que era un bárdio, feito de trampos i silbas para ancerrar ls ganados por bias de l tiempo i de ls lhobos, cousa pequeinha, mas nunca me passaba pula cabeça que agora staba nua cortina de paredes taludas i aramadas cumo se fusse un bárdio para ancerrar giente cumo ganados. Que quadrilha de lhobos puodie andar porqui para haber tanto miedo? Bin a saber que era para que naide salisse sien ser cuntado a la canhiça de l’antrada, adonde oubrigában a star un de cada beç d’atalaia.

Cachos de tiempo d’atalaia yá habie stado, mas por rezones justas i antressantes. Habie quedado bezes sien cuonta a spera de pastoras ou buieiras pa la jolda i pa la cumbersa. Algues deilhas me quedórun-me para siempre na fé, un deilhes na Canhada adonde you sperei tantas bezes por ua rapaza para cumbersar. A esse habie agora d’ajuntar outro que nun mais squeci, l purmeiro planton a la caserna. Fiç-lo chenico de miedo por bias que ls camaradas tresmalhássen cumo ganado spantado. Tenie essa misson de mirar por eilhes, mas l sentido nun l agarraba nien un stantico scamugie-se para bien loinje, para outros lhugares. I inda la bida de tropa staba a dar las purmeiras passadas, mas yá fazie la mie própia stória. Mas cumo la stória nunca cunta nada de ls que nun s’afázen, porque son scorraçados i sustituidos, l melhor ye un afazer-se. Eiqui quien nun agarrar l’andadura nun chega a tiempo de cuntar cumo fui.

Porque me habie metido nisto? Se até tenie ua bida buona, de lhibardade, cun pai i mai, ua família a quien you me queixaba de todo. Agora pouco ou nada habie a fazer, apuntórun l miu nome de batizo. Senti-me pequerrico, cumo paixarico agarrado nua costielha pulas patas, bibe, sbolaceia, mas dende nun scapa. Quien te mandou a ti deixar-te lhebar an cumbersas, quien te mandou a ti ambejar la bida de ls outros que se cuntaba ne l terreiro de la Capielha quando la rapaziada ende s’ajuntaba? Éran percuras sien repuostas!

Que naide tenga dúbedas, fui un einfierno ls purmeiros dies, sien naide coincido por acerca, sien aqueilhes a quien tubimos siempre, fúrun dies que quedórun grabados na mie mimória. Fui l quedar sien lhibardade para strampolhinar puls caminos, rigueiros, cabeços, canhadas, montes i prainos, acantonado ne l terreiro de la parada, de l casaron de l comando i las debisones de la camarata. L assomadeiro de l Cabeço de la Malhada de l Naso, l de Cabeça Gorda nas marras d’Angueira, l’ancuosta de Lhambedeiros acerca de Malhadas i l Piquito agarrado a Bilasseco, adonde l miu oulhar se perdie na lonjura de l termo, éran cousas dantes, yá marcában l sou lhugar nas horas de tristeza i solidon. Fatilar agora l tiempo antre l chamamiento de la corneta i ls bózios dun anstrutor bien treinado i spabilado. Spabilado fui l que you tube que quedar, i bien debrebe. Deixar para trás ls modos i questumes i daprender outros que porqui deixórun bien claro que tenien que quedar sabidos quanto mais debrebe melhor pa l miu bien. Uolho listo i pie lijeiro, grima quanto bonde que la tropa podie ser fandanga mas l fado era bailado cumo eilhes querien, sien hora marcada nien lhugar cierto.

Cuidei nun ser capaç de m’afazer als afazeres desta nuoba bida. Debrebe me dei de cuonta que se nun habie medrado pa la bida, naide querie saber, eiqui nun habie mais rapaç, mimado nien choramincas, se tube lhágrimas tube que las lhimpar, alhebantar la cabeça i seguir cumo ls demais, porque agora las lhidas éran outras i nun staba ne l miu feitiu quedar atrás daqueilhes que eiqui chegórun. Quien era you, para quedar bencido? De donde habie benido, podie nun benir ne l mapa, mas agora era un número, era l mil ciento i bint’i dous, i a esse chamaniento tenie que responder. Habien sustituido todo l que era de mi, todo l que benie agarrado al Bellhete d’Eidentidade. You que benie afeito a chamar todo por nome, agora nien you nome tenie. Inda hoije me lhembro quando era pequeinho, siempre que nacie un cordeiro ou bitelo miu pai percuraba a sous filhos que nome queriemos poner, nun era l un nien l dous nien l trés nien l mil i quatro era un nome de lhetras, ua palabra. Mais que nun fusse agarraba-se al cordeiro ou bitelo l nome de la mai. Se quien l pariu fui la Pimpona, quedaba l filho de la Pimpona.

Porqui, neste juntouro de cabeças rapadas, yá naide tenie mai, éramos assi todos uns filhos daqueilha mai. La nuossa graça naide querie saber deilha, esso éran modos i mesuras de la cidade quando s’iba al cartório, ousada pul pai i mai ou ne l trato culs de fuora, cun giente fidalga, mas nunca tropa i fidalguices se dában bien. Mas temperado cula çurça de l praino miradés, adonde até un garoto andurece cul carambelo de las manhanas d’Eimbierno, nun se deixa derritir cul suberrolho de ls beranos, bota fróncias robendo las códeas sien percisar de las amolhir, bebe auga rumiacada de ls poços quando las fuontes sécan, aprende a gustar de quemer cebolha cun sal tan cedo cumo daprende a lhebar coças i trepas, debrebe m’afiç a las scornadas de la tropa. Porque, a bien ber, s’andaba you porqui que antes d’ir a la scuola solo sabie l que era ser buieiro, soutrodie yá era guardador dun tagalho de canhonas bazies puls cerros de l termo, tamien andában muitos filhos d’anstruídos i afertunados que habien feito l’admisson i sous pais tenien criados l anho todo i de l mesmo modo éran tratados. La tropa era nisso cumo un raseiro, miraba de l mesmo modo para todos. Cumo ua mai, quando mata la fame als filhos dua sola fogaça, fai las fatilas todas armanas.

La jornada i l pouco tiempo que la tropa me tomaba nun habien feito todas las demudas que éran percisas, mesmo que you nun andubisse drumindo na forma i las fusse ajeitando i ampalpando to ls dies, tenie que daprender a lhabar la roupa, amanhar la cama a la purmanhana, quemer de faca i garfo, a falar grabe. Porque era assi que ls mius camaradas falában, falában la lhéngua oufecial, l Pertués que me habien ansinado na scuola purmária de la mie tierra i que you poucas bezes habie percisado deilha. Nun fússen alguas cartas benidas de l’Argentina dun armano de mie mai, ler alguas décimas de las lhatas i cuntar ls belhones quando benie l mercador de lhana, l que daprendi na scuola nun tenie uso. Habie quedado culs cadernicos, ls lhibros, la piedra i l lhápeç andrento de la fardela çpindurada atrás de la puorta. Quando cheguei a la tropa you falaba l mirandés, fala çfrente de ls demais. Nun daba l mesmo nome a las cousas, dezie l mesmo que ls outros mas doutro modo, metie ls bés i carregaba ne ls chés, chamaba las cousas cumo se chamában na mie tierra, cumo las habie daprendido de miu pai i de mie mai, falaba ua lhéngua charra, çcoincida de todos, nun era oufecial. Eiqui to l mundo chamaba las cousas cumo stában screbidas ne ls lhibros, ambersában cumo se fazie an Miranda, cumo ls barragistas que éran todos de baixo, cumo l doutor i la tie de l cartório. Par’eilhes esta fala era atrasada i deilha fazien caçuada. You staba cumo quando fui a la scuola la purmeira beç, na mesmica, i la porsora de l miu falar nun quijo saber, i m’ampuso outra para daprender. Esta giente, por bien que you ateimasse, nun la lhebában cumo un falar, you que la falaba era caçurro.

Mais ua cousa de mi que tenie que deixar, yá nun tenie pelo porque era regla la cabeça rapar, nun me bestie culas bestes cebiles, calçaba botas de canho, nun quemie de la mesma terrina i tenie que deixar de falar cumo l fiç siempre. Se haber quedado ancerrado, loinje i apartado de l miu mundo me custou, l tener de falar grabe nun quedou por menos. Squecir todo l que falaba para assi nun ser caçuado, i çpreziado. Nunca me deixórun scolher, l miu falar tenie que sustituir i squecer, falar pertués i nunca mirandés. Fúrun anhos i anhos a filo sien falar la mie lhéngua de nacéncia, solo quando bolbie a mie casa, i ralas éran, solo quando este amo de la tropa le daba la gana, porque you yá nun tenie l’arreata suolta. L pertués, cumo un zabergonhado, als poucos fui sustituindo l mirandés i pouco tiempo apuis, zlúbio cumo era, adelantraba-se siempre. Mesmo quando falaba culs mius, an mie casa i de las cousas d’alhá, yá nun rebelaba muito querer an cuntinar agarrado al que de pequeinho habie daprendido. L falar mirandés quedaba assi cumo se fusse ua cousa ancerrada nua arca a tomar puolo i mofoso, squecido, abondonado sien mais m’amportar cun el, cumo se fusse ua cousa sien balor que nun serbie para nada que até habie sido mala, que até strobaba.

Fúrun percisos muitos anhos, fui perciso muitos studiosos arreparar ne l que J.L.de Vasconcellos dixo i screbiu para que naide bolbisse a fazer caçuada de la mie lhéngua mai. Assi you fusse pa la tropa hoije, i sabisse l que sei i nunca naide iba a fazer caçuada de l miu falar. Iba, cun muita proua a dezir a to l mundo que la lhéngua que falaba era mirandesa, que ye ua lhéngua romance salida de l lhatin, falada tamien nun cacho de pertual, pul pobo de las aldés de l cunceilho de Miranda de l Douro i alguas de l cunceilho de Bumioso, ne l çtrito de Bergáncia, i muitas giente spargida pul Mundo. Que l mirandés fui recoincido cumo lhéngua pul’Assemblé de la República aprobada pula lei nº 7/99, de 29 de Janeiro. Adonde s’oufecializórun pula purmeira beç ls dreitos lhenguísticos de la quemunidade de falantes de la lhéngua mirandesa. I que you sou un desses falantes, que quiero ber ls dreitos recoincidos pula lei i puostos an uso. Iba a dezir que se ye buono falar pertués, melhor ye falar pertués i mirandés.


Faustino Antão

sábado, 11 de outubro de 2008

José Leite de Vasconcelos – L camino mirandés (2)



[cuntinaçon]


04. Acabados ls studos secundários, ne l coleijo de San Carlos, ne l Porto, José Leite de Vasconcelos matriculou-se [anho letibo de 1881 / 1882] na Scuola Médico-Cirúrgica de l Porto, ende se formando an médico, brilhantemente, nel anho de 1886, tenie 28 anhos. Ye anquanto studante de medecina que JLV çcubre la eisistença de l mirandés i faç ls purmeiros studos de la nuossa lhéngua. La lhenguística yá era para el ua paixon, pus scribe an 1883: “Eu estou mais enthusiasmado com a linguistica do que com as tradições Populares. Enquanto não explorar todos os dialectos portugueses intra e extra-continentes não descanso [Carta a António Tomás Pires, cit. an José Leite de Vasconcelos – fotobiografia, ed. Verbo / Museu Nacional de Arqueologia, 9. 45]. Mais tarde, an 1900, ha de screbir ne ls Estudos de Philologia Mirandesa [I, p. 4]: “... quem, desde 1876, quasi não pensa noutra cousa que não seja a historia da boa terra lusitana, particularmente no seu lado ethnologico e linguistico, e quasi não aspira a mais nada, senão ao gôzo de contribuir para o vasto thesouro da sciencia com um facto ou uma ideia nova, embora de modestas proporções.” Fui este sou antresse an relaçon als dialetos pertueses que acabou por l lhebar até al mirandés, pus naide acha aqueilho que nun stá purparado para achar.



José Leite de Vasconcelos an 1886, quando se formou an medecina



05. Nuas férias an Guimaranes, JLV oube dues ou trés palabras mirandesas a un coincido del, i ua dessas palabras era cheno, ende quedando a saber que an Miranda se falaba ua lhéngua que nun era la pertuesa [Estudos ... , I, p. 3]. Ye un coicimiento andeble este, mas l própio JLV l baloriza cumo un passo de aprossimaçon al mirandés i de purparaçon pa l sou coincimiento mais fondo. Cumo teneran chegado tales palabras a essa pessona amiga de Guimaranes ye algo que nun sabemos, mas todo esso mos dá para cuncluir que habie algun coincimiento de que na tierra de Miranda se falaba de modo defrente de l pertués.


06. L coicimiento de l mirandés sério ampeça solo algun tiempo apuis, assi cuntado por el mesmo: “As primeiras informações que colhi a respeito do dialecto mirandez devo-as, na maxima parte, ao estudioso alumno da Academia Polytechnica do Porto o meu amigo o snr. Manoel Antonio Branco de Castro, natural da freguezia de Duas-Igrejas (concelho de Miranda).” [Dialecto Mirandez, 1882, p. 10]. Antoce, l camino mirandés de JLV ampeça ne l Porto i pulas manos de un mirandés, anque loinge de las tierras de Miranda.

La chegada de JLV al coincimiento cun Manuel António Branco de Castro, nun se dá por acaso, cumo yá dezimos, mas porque ls antresses de l moço studante de medecina éran coincidos de ls amigos del: “Frequentava eu, em 1882, o 1º anno de Medicina na Eschola do Porto, quando dois meus contemporaneos e amigos, hoje medicos, Affonso Cordeiro e José Joaquim Pinto, sabedores de quanto eu apreciava as tradições e a lingoagem do povo, me disseram que andava matriculado na Academia Polytechica um rapaz de Miranda-do-Douro, que sabia com perfeição a lingoa d’essa terra, pois a fallava desde criança.” [Estudos ..., I, p. 3]. Passados poucos dies yá JLV se ancuntraba cul sou colega de Dues Eigreijas. Todo se passou nun die feriado i que era demingo a la tarde, pa ls lhados de la Cedofeita, pus l studante Branco de Castro moraba ende nua ‘república’.

Fui un demingo de que JLV nunca mais se squeciu an to la sue bida, i cunta-mos todo dun modo eimocionado, cumo quien ten cuncéncia de que un fato stórico se stá a passar: “Nunca me esquecerá tal domingo! Cada indivíduo tem as suas datas célebres: um, porque lhe nasceu um filho; outro, porque recebeu uma herança. Para mim o dia em que pela primeira vez na minha vida ouvi falar seguifamente mirandês, e em que esbocei as primeiras linhas da sua grammatica, constitue tambem uma viva memoria.” [Estudos ..., I, p. 4].


07. La çcriçon deste ancuontro ye ua pieça notable, repassada de eimoçon i alguns toques románticos, screbida por JLV, a cumbite de Trindade Coelho, an 11 de Janeiro de 1897 i publicada ne l jornal diário de Lisboua Reporter (n.º 1517, de 13/01/1897), apuis reproduzida ne ls Estudos de Philologia Mirandesa [I, pp. 4-5]. Se un die se fazir un filme subre la çcubirta de l mirandés, eiqui assentará ua de las passaiges mais notables, pula cierta. Dada la sue amportança i porque esta obra nun ye agora fácele de achar, eiqui queda la trascriçon antegral de l testo de JLV:

“Branco de Castro, reclinado sobre a cama, no seu pequeno quarto de estudante, recitava vocabulos, conjugava verbos, declinava nomes; eu, sentado numa cadeira ao pé, ia apontando fervoroso tudo o que lhe ouvia, e que para mim era como aquellas maças de ouro que, segundo um conto popular bem conhecido, saíam da bôca de uma virgem bem fadada, quando fallava ao seu noivo.

Num quarto vizinho estavam alguns estudantes tocando guitarra, e entre elles o meu prezado amigo Joaquim Maria de Figueiredo, conceituado pharmaceutico nesta cidade, o qual ainda hoje falla nisto; os estudantes interromperam a musica, e vieram ouvir. Ao contrário de Orpheu, que, ao som da sua lyra, arrastava os penhascos e fazia parar os rios, aqui a musica cedia ao encanto da lingoa de Miranda! Isto constituia de facto uma novidade para os estudantes, que não sabiam que em Portugal se fallava outra lingoa além do português de Bernardes e Garrett. O mais encantado, porém, era eu. Com certeza não se escutavam com maior attenção os araculos de Apollo em Delphos, ou os de Zeus em Dodôna, do que eu as palavras que o meu Branco de Castro proferia, sereno e resignado, deante de mim.

Diazia elle a principio: - «Isto é uma giria de pastores, uma fala charra, não tem regras, nem normas!». Mas, quando eu lhe mostrava que as correspondencias d’ella com o latim eram certas, que a conjugação sguia com ordem, - elle pasmava, e admirava-se que entre os cabanhaes de Genizio, e em meio dos huortos de Ifánez se pudesse ter feito cousa tão regular como era a lingoa que velhos cabreiros lhe haviam ensinado em pequeno. E tambem se enthusiasmava, e começava comigo a venerar esta desherdada e perdida filha do latim. Subia então ao auge o seu espanto, quando, não se lembrando casualmente de um vocabulo, ou não lhe acudindo logo á memoria a flexão de uma verbo, eu lh’os indicava theoricamente, apenas baseado nas leis que pouco a pouco ia deduzindo dos factos observados.

Assim, ao cabo de algumas horas, e com mais uma ou outra notícia que colhi posteriormente, obtive materiaes que me bastaram para caracterizar nas suas feições mais geraes o mirandês.”


08. Quando se dou este ancuontro de JLV cun Branco de Castro? Nun sabemos al cierto, mas fui antes de Júnio de 1882, pus nesse més yá JLV staba a publicar l purmeiro testo an mirandés, la cuonta ‘Cristo i San Pedro’, na rebista sebilhana El Folklore andaluz, p. 176. Anton, nun andaremos mui loinge de ls feitos se dezirmos que todo se haberá passado ende por Abril ou antes. Nessa altura tenie José Leite de Vasconcelos 24 anhos i andaba ne l 1º anho de curso de medecina.

(cuntina)



sexta-feira, 26 de setembro de 2008

Anterbista cun Cristina Martins

Doutora Cristina Martins



[Por oucasion de la publicaçon de la sue tese de doutoramiento Línguas em Contacto, "saber sobre" o que as distingue, eiqui se deixa la anterbista dada pula Doutora Cristina Martins al Jornal Nordeste, an 2005.]




“Os alunos que frequentavam a disciplina de Mirandês eram os que melhor distinguiam o mirandês do português”,

diç la Doutora Cristina Martins, porsora de l’Ounibersidade de Coimbra, an anterbista al Jornal Nordeste pa la fuolha Miranda: tierra, giente i lhéngua.

La Doutora Cristina dos Santos Pereira Martins ye porsora de la Faculdade de Lhetras de l’Ounibersidade de Coimbra. Passou l mais de l sou tiempo cumo ambestigadora ounibersitaira a studar la lhéngua mirandesa, habendo yá publicado un gordo manhuço de studos subre essa lhéngua. Partecipou de modo atibo na fazedura i aprobaçon de la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa, assi cumo ne l sou Purmeiro Acreciento. De ls trabalhos que yá dedicou a la lhéngua mirandesa, hai dous que subírten po riba ls outros: “Estudo sociolinguístico do mirandês. Padrões de alternância de códigos e escolha de línguas numa comunidade trilingue” (tese de mestrado); “Línguas em contacto: ‘saber sobre’ o que as distingue. Análise de competências metalinguísticas de crianças mirandesas em idade escolar” (tese de doutoramiento).

Bista l’amportança de l’ambestigaçon de la Porsora Doutora Cristina Martins, subretodo pa ls pais i pa ls porsores, specialmente ls mirandeses, resolbimos anterbistá-la para dar a coincer essa ambestigaçon i, an special, las sues çcobiertas quanto al ansino de la lhéngua mirandesa. Fui nun cantico ameroso de la cidade de Coimbra, mesmo ne ls serenos cunhos de l Mundego, que stubimos dues horas a oubi-la falar de cousas que conhece bien a fondo i por que ten un antusiasmo que se mos apega lhougo als purmeiros minuitos. Ye ua grande amiga de l mirandés i de ls mirandeses, i muito podemos inda sperar de las sues ambestigaçones. Eiqui queda l que registremos de la cumbersa.


JN - An 2003 defendistes, na Ounibersidade de Coimbra, ua tese de doutoramiento cul títalo Líguas em contacto: ‘saber sobre’ o que as distingue. Análise de competências metalinguísticas de crianças mirandesas em idade escolar. Podeis dezir-mos, de modo resumido de que trata la tese?

CM - Peguei num problema concreto: os mirandeses supõem que o saber mirandês é um obstáculo à evolução escolar dos seus filhos (e, logo, à sua progressão social), na medida em que julgam que as crianças não conseguem distinguir bem o mirandês do português (que é a língua veicular do ensino). Tive desde o início a intuição de não deveria ser bem assim, mas também não sabia, na altura, dizer porquê. Admiti, inclusivamente, e quando comecei a pensar no problema, que pudesse haver alguma razão de ser para aquela crença generalizada. Na verdade, pelo menos dois factos objectivos poderiam, até, sustentar esta ideia fortemente implantada na comunidade mirandesa: em primeiro lugar, a acentuada e efectiva afinidade estrutural entre o mirandês e o português (i.e., o facto de as duas línguas serem realmente, e em numerosos aspectos, muito parecidas); em segundo lugar a circunstância de, nos dias de hoje, se observar uma competição entre as duas línguas para as mesmas funções comunicativas (i.e., o facto de não ser inteiramente claro qual o papel que cada uma desempenha na comunidade bilingue em questão). Durante largos séculos, as duas línguas não competiam entre si, pois cada uma ocupava domínios específicos e claros. O mirandês servia determinados objectivos comunicativos e o português servia outros. As duas línguas conviviam na mesma comunidade bilingue, mas não concorriam nos mesmos “espaços de interacção”, como hoje acontece. Ora, estes dois factos poderiam conferir alguma lógica à ideia de que as crianças mirandesas teriam dificuldades em reconhecer as diferenças entre uma língua e a outra e, assim sendo, não poderiam ser ignorados na equação do problema. Mas, e ao mesmo tempo, há muito conhecimento já acumulado sobre a percepção e a aquisição linguística infantis que me levaram a pensar que os factos objectivos que referi não deveriam impedir o desenvolvimento, nas crianças mirandesas, dessa capacidade de reconhecimento e de diferenciação dos idiomas.


JN - Qual fui, anton, la pregunta que bos apreponistes a respunder?

CM - A pergunta a que procurei responder foi: que tipo de mecanismos estão envolvidos na construção, por parte das crianças mirandesas, de uma percepção e representação diferenciadas de duas das línguas que convivem no seu ambiente de ‘input’, o mirandês e o português?

Parti do princípio de que essa construção tinha de começar muito cedo e que envolvia, entre outros, mecanismos de tipo metalinguístico. Traduzindo por miúdos, parti do princípio de que as crianças começam, desde muito, muito cedo, a olhar as línguas que ouvem e que falam como entidades materiais, i.e., como objectos. Reparam nelas e, portanto, elaboram ideias (mais ou menos explícitas) sobre o que observam. As crianças ‘sabem’, realmente, muito ‘sobre’ as língas que existem à sua volta: aprendem a reconhecer muitos dos seus padrões estruturais e também os seus padrões de uso na comunidade linguística. Como as crianças olham para as línguas,e olham para quem as usa e em que circunstâncias, não podem deixar, numa situação de bilinguismo, de reparar não só que as línguas são diferentes, mas também em que medida são diferentes.

A maior parte dos relatos sobre a aquisição bilingue parte do princípio de que a diferenciação das línguas é facilitada quando cada um dos idiomas é associado a um tipo de fonte ou interlocutor específico, por ex., cada um dos pais fala uma língua diferente com a criança ou, como em alguns casos de emigração, uma língua é falada em casa e outra fora de casa. Em Miranda, durante séculos, e como já disse atrás, também foi assim: cada língua tinha as suas funções específicas. Então, coloquei a hipótese de que, para as crianças mirandesas, e dada a actual situação de competição entre idiomas, poderia ser mais difícil e tardio o desenvolvimento do processo de reconhecimento da distinção das duas línguas (mirandês e português).

Pude verificar, porém, que, desde os seis anos, as crianças revelam que distinguem as duas línguas e que tal capacidade melhora com a idade, com a escolarização e, sobretudo, com a frequência da disciplina de Mirandês. Porquê? Porque este disciplina faculta às crianças conhecimentos específicos e dirigidos sobre o mirandês e, logo assim, também sobre o português! Estudar mirandês na escola funciona como uma espécie de atalho que facilita o processo de objectificação das línguas em contacto, ajudando ao reconhecimento e ao controlo sobre o que as distingue. Assim sendo, a frequência das aulas de Mirandês, muito longe de prejudicar o conhecimento que os alunos mirandeses têm da língua portuguesa, facilita o reconhecimento de que o português é uma coisa e o mirandês é outra. Para as crianças mirandesas inseridas no nosso sistema educativo é, todos estamos de acordo, muito importante a percepção da medida em que são diferentes o português e o mirandês. Ao contrário do que numerosas pessoas pensam e advogam, frequentar a disciplina de Mirandês na escola ajuda a alcançar tal objectivo.


JN - Porque ye amportante tratar l tema de l bilhenguismo ne l ansino?

CM - O bilinguismo é uma inevitabilidade, pois a maioria dos habitantes do planeta é bi- ou mesmo plurilingue. A ideia de que em cada país se fala uma só língua nunca foi verdade. O bilinguismo é, portanto, um dado da vida e um tema actualíssimo.


JN - Porque scolhistes tratar l tema de l bilhenguismo alredror l ansino de l mirandés?

CM – Por motivos pessoais, quis, desde o início da minha carreira académica, estudar o complexo fenómeno do bilinguismo, mas a sugestão de me dedicar, no âmbito da minha tese de Mestrado, ao caso mirandês foi-me dada pela minha orientadora, a Professora Doutora Clarinda de Azevedo Maia. Depois de ter concluído o Mestrado e de ter, por causa desse passo na minha carreira académica, conhecido de perto a Terra de Miranda e os mirandeses, não posso esconder que me moveram, para a escolha do tema para o Doutoramento, muitas razões afectivas. Senti, nomeadamente, que era importante contribuir, na medida do possível, para a requalificação do mirandês aos olhos dos seus próprios falantes, pois achei indignos os relatos pessoais que recolhi sobre atitudes de ridicularização e minorização dos mirandeses.


JN - Stávamos antes de ser aprobada la lei que recoinciu l mirandés ...

CM – Sim, pois comecei o meu trabalho de Mestrado em 1991. Mas houve outras razões para a escolha do tema do Doutoramento. Eu própria fui uma criança bilingue (português-inglês) e sei como beneficiei e como devo o sucesso da minha progressão escolar ao facto de ter tido acesso a um ensino formal bilingue. É preciso lembrar que, no meu caso, e como o meu bilinguismo resulta de uma situação de emigração, o português desempenhou precisamente o papel “de segunda” que o mirandês desempenha na comunidade mirandesa. Tal facto não impediu que o português tivesse sido sempre a língua falada em minha casa e não impediu que tivesse aprendido a ler e a escrever em português.

No caso da Terra de Miranda, a verdade é que havia uma questão premente no terreno: as pessoas pensavam que a aprendizagem do mirandês dificultava o sucesso escolar e social dos seus filhos. Ora, é legítimo que as pessoas queiram ter sucesso e é legítimo que queiram evitar todas as circunstâncias que julgam poder dificultar a obtenção desse sucesso, mas perturbava-me que pudessem pensar que, para melhorar as suas vidas, era necessário fazer tudo para erradicar a sua identidade linguística. Como não tinha argumentos consistentes para fundamentar estas minhas sensações e intuições e, logo assim, não tinha respostas para os mirandeses que assim pensavam, fui investigar à procura delas. Penso, aliás, que a investigação científica deve servir, também, interesses práticos. Pode ver-se esta questão em termos de ética democrática: sou professora de uma Universidade pública, a investigação que desenvolvo é financiada pelo Estado e eu tenho obrigação de retribuir com o produto da minha actividade.


JN - Que cunclusiones saquestes na buossa tese?

CM - As crianças vão construindo a sua representação das línguas desde tenra idade. Fazem-no também por construção metalinguística, isto é, pela transformação das línguas em objectos. Esse processo é espontâneo, natural e começa antes da entrada da criança na escola. As crianças têm curiosidade pelas línguas tal como em relação a tudo. Elas são, por exemplo, muito sensíveis às normas de interacção social, desde muito cedo procurando adequar as características do seu discurso ao interlocutor. Assim, uma criança muito nova, diante de um bebé, fala como os adultos falam para o bebé, mas já fala de modo diferente para outra criança. São particularmente sensíveis à identidade do interlocutor.

Nos testes que efectuei com crianças mirandesas verifiquei que, aos seis anos, as crianças já distinguiam perfeitamente as palavras mirandesas das portuguesas, apenas não sendo capazes de verbalizar essa distinção. Verifiquei que havia uma melhoria nessa capacidade de reconhecimento e de verbalização das diferenças entre as duas línguas em função de três factores: a crescente idade, o grau de escolaridade e a frequência da disciplina de Mirandês. Os alunos que frequentavam a disciplina de Mirandês eram os que melhor distinguiam o mirandês do português, o que prova que as aulas de Mirandês, também pelo facto de permitirem uma exposição à forma escrita desta língua, representam um benefício para as crianças.

Concluí, ainda, que as crianças estão ainda naturalmente expostas ao mirandês, isto é, que o mirandês se continua a falar na Terra de Miranda e que está sempre presente na vida das crianças, mesmo sem aulas de mirandês. O mirandês é uma realidade na vida destas crianças e não há, por isso, que meter a cabeça na areia.


JN - Anton, ls porblemas que ls alunos ténen cul pertués nun bénen de l ansino de l mirandés, mas teneran outras ouriges.

CM - Sim. Os alunos mirandeses têm os mesmos problemas que a generalidade dos alunos têm noutras regiões do país. Como pude comprovar através da análise comparativa de textos escritos por alunos mirandeses e por alunos de outras regiões do país, a esmagadora maioria dos problemas detectados é geral e não específica dos alunos mirandeses. Apenas um ou outro aspecto pode ser atribuído à influência específica do mirandês.

É preciso que se pense que noutras regiões de Portugal, não havendo mirandês, há, no entanto, distintas variedades do português faladas pelos alunos e no meio que os rodeia. Também podemos defender que as diferentes variedades do português não devem ser reprimidas, pois são identitárias (aliás, resta saber se erradicar a variação linguística é um objectivo ao alcance de quem que que seja). Dito isto, deixe-me sublinhar que sou das pessoas que defende que é dever fundamental da escola fornecer a todas as crianças um conhecimento tão sólido quanto possível da norma padrão. Esse é um dever de uma escola democrática, pois todos os alunos devem ser preparados para poderem “competir” com as crianças dos meios em que se fala a norma padrão.


JN - L goberno bai a poner l anglés na scuola purmaira, l que yá darie trés lhénguas pa ls alunos mirandeses. Hai uns dous anhos stube na Houlanda cul porsor Domingos Raposo i bimos que na Frísia l goberno tenie un porgrama de eiducaçon an trés lhénguas: houlandés, anglés i frísio, que ye la lhéngua de la region. Achais que l mesmo lema pode ser apuosto als alunos mirandeses?

CM - As questões colocam-se nos mesmos termos quer se trate de duas línguas, quer se trate de mais do que duas. Várias línguas podem ser adquiridas e aprendidas em simultâneo. O trilinguismo é, de resto, hoje muito frequente.


JN - Achais que l ansino de mirandés debe de ser oubrigatório?

CM - Não. Penso que é essencial haver liberdade. Além disso, não me parece que haja condições objectivas para essa obrigatoriedade.


JN - I quanto a ser ua deceplina curricular?

CM - Deve ser, sem dúvida, uma disciplina curricular. Essa é uma questão de dignificação da aprendizagem do mirandês. Deve alterar-se a situação actual quanto a esse aspecto.


JN - La deceplina de mirandés ye dada ua hora por sumana. Achais que chega?

CM - É muito pouco. O mínimo deveria ser de, pelo menos, duas horas semanais.


JN - Que cunseilho dais als pais quanto al ansino de l mirandés puls sous filhos?

CM - Aconselho-os vivamente a inscreverem os seus filhos na disciplina de Mirandês. Toda a evidência mostra que só beneficia o seu conhecimento sobre o próprio português. É pelo contraste que uma língua melhor se pode distinguir de outra, se pode tomar como objecto.

Quanto a os pais a falarem em mirandês com os seus filhos, posso dizer que não tenho nenhum dado que me diga que isso faz mal às crianças.

Anterbista feita por Amadeu Ferreira



terça-feira, 2 de setembro de 2008

Oulhai l que ye la bida


Un poema einédito de Manuel António Branco de Castro


An 31 de Júlio de 1894 Manuel António Branco de Castro scribe-le ua carta a José Leite de Vasconcelos i ende le ambia un soneto oureginal. Para quien nun saba, Branco de Castro era de Dues Eigreijas i fui por el que José Leite de Vasconcelos tomou l purmeiro cuntato cul mirandés i an casa del stubo ne l berano de 1883. Diç assi a cierta altura de la carta: «Un soneto à pressa, nem contei as sílabas; de Retorica de nada me lembro (Manual de estilo). Servi-me de um Bocage que sei de cor. Pediu-mo numa carta há 3 ou 4 anos.» Apuis acaba assi: «Leia e rasgue logo; cumpri o pedido». Nestas palavras queda bien clara la cuncéncia de Branco de Castro de que screbir sonetos nun era l sou fuorte. Bei-se claramente que nun adomina l'arte de la métrica i de la rima, adominado por stereotipos que mal parece tener daprendido, an que las palabras deficelmente fázen sentido. Por todo esto, nun admira que Leite de Vasconcelos nun haba publicado este soneto nin nanhue obra lhiteraira de Manuel António Branco de Castro. Assi i todo hai que retener la fonda tristeza que sal de las palabras de l soneto, a correspunder al stado de sprito de l outor, nesta altura cumpletamente depremido cula sue bida de lhabrador eisolado i malo an Dues Eigreijas, an que todo le cuorre mal, zde la salude als amores, a las relaciones familiares subretodo cul pai i l'armana. Bien le pide al antigo cumpanheiro de studos que l ajude i l baia a besitar, mas José Leite de Vasconcelos bibe noutro mundo i ten outras preocupaçones. I mesmo an relaçon al mirandés, tenendo an cuonta ua bison pragmática que fui siempre la de José Leite de Vasconcelos, son poucos ls nuobos resultados que inda poderá sacar de l sou antigo cumpanheiro.

Eiqui deixo l soneto, publicado pula purmeira beç, yá que tanto el cumo la carta a José Leite de Vasconcelos nunca fúrun publicados. La scrita fui por mi puosta al son de la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa.

Esta passa a ser la sola obra lhiteraira de Branco de Castro salida até agora i será, possiblemente, la sola que el screbiu i chegou até nós.



An las arribas de los rius, cabeças de la sierra,
You me querie, amigo, an triste meditacion
Puis la bida ye ua selombra qual paixon
De l que muorre loinge de sue tierra.


Yá las cuordas de la guitarra se quebrórun
Sue mar cumo fúrun las Patrícias Romanas
Roma ye nada del que fai, cousas mundanas,
Cézares, Capitólio, Aventino yá acabórun.


Puis las campanas tócan mui tristes...
Se yá béien salindo l negro pendon
Eirá pa l negro puolo de ls muortos amigo miu... anton!...


La última nuite: la spráncia yá perdida...
You las querie todas al miu lhado...
Mas, miu Manuol, oulhai l que ye la bida!...

Manuel António Branco de Castro


segunda-feira, 25 de agosto de 2008

Alma adorada mie



Ua traduçon einédita de l Abade Manuol Sardina


Publica-se eiqui [yá salida ne l Jornal Nordeste de 19 de Agosto de 2008] la traduçon de l soneto de Luís de Camões Alma minha Gentil feita pul Abade Manuol Sardina. La traduçon fui ambiada a José Leite de Vasconcelos an carta de 31 de márcio de 1885, que nunca chegou a publicar nin deilha sequiera mos deixou nota. L abade Manuol Sardina (era assi assinaba quando screbie an mirandés) era natural de San Martino i fui, possiblemente, l purmeiro mirandés que screbiu la lhéngua mirandesa.


Alma adorada mie, que secumbiste
Tan cedo, d’esta bida descuntente,
Descansa alhá no cielo aternamente
I biba you na tierra siempre triste.

Se na glória aternal, donde chubiste,
D’esta bida hai lhembrança realmente,
Nun squeças esse amor fuorte, eicelente,
Que yá nos uolhos mius tan puro biste.


I se bés que puode algo merecer-te
L lhuito i l delor que me quedou
De la mauga forçosa de perder-te:


Roga a Dius, que tous anhos ancurtiou,
Que tan cedo d’acá me lhiebe a ber-te,
Cumo de los mius uolhos te lhevou.

Luís de Camões
Traduçon de l Abade Manuol Sardina, 1885.


quinta-feira, 24 de julho de 2008

Lhembráncias de l outro mundo (04)


Por Ana Maria Fernandes


Ua trabiessa quelor de l cielo


De las poucas cousas que teniemos an Pertual i que lhebemos depuis pa la França, habie eissencialmente dues, cuntando algues ferramientas de çapateiro que miu pai lhebou tamien cun el i que serbírun para amanhar çapatos principalmente ne ls purmeiros tiempos i inda hoije até…

Mas ua que siempre serbiu an todas las casas adonde bibimos i qu’inda hoije faç parte de l nuosso die a die ye ua cousa yá bielha, cun marcas fondas que l tiempo amprimiu eirremediablemente: ua trabiessa oubada de smalte de quelor azul - azul cumo l cielo, ou até las óndias de l mar - cun pintas brancas cumo para lhembrar tamien la niebe, las nubres, ou anton la scuma de l ouceano que banha l lhitoral desse país atlántico de l stremo Sudoeste de la Ouropa adonde nacimos un die, hai yá tanto tiempo…

Ua trabiessa oubada de smalte, ua antre miles que se fabricórun pula cierta an Pertual, ne ls anhos sessenta i inda probablemente ne ls anhos setenta; para bien dezir, nien sei adonde, mas que biajou cun nós andentro las nuossas malas até estas tierras goulesas, estas tierras adonde mos ancuntramos inda hoije, mesmo depuis de quarenta anhos. Nun sei todo subre essa trabiessa mas sei, tengo la certeza, l que a mi me parece l mais amportante: essa trabiessa sendinesa, cumprada talbeç nua feira, ne ls Grazes an Sendin ou an Mogadouro, trabiessa tamien eimigrante, que ten pula cierta tantos anhos cumo you, ye cumo ua berdadeira pieça de l nuosso museu familiar, mas inda cun serbentie. Ye esse prato que yá resistiu a quaije todo i nunca se scachou, cumo ls que son de bidro ou de barro, que miu pai lhieba para la hourtica que ten mesmo al lhado de casa, aqui an França, i adonde gusta de poner ls coneilhos que cria, lhougo depuis de ls haber acabado de matar i de le haber tirado la piele. Ye nesse prato que yá ten quaije ua bida anteira, cumo nós afinal, que miu pai gusta de poner tamien ls pumientos acabados de assar, guardando-los siempre a la borda de l lhume para que nun se sfríen i até anriba uas brasas caso mos deia la gana de ls calcer outra beç ou de ls comer bien calientes cun molho de tomate, sal, alho i azeite de las nuossas oulibeiras, a la moda de Forcaleiro…

Forcaleiro! Esse sítio an Sendin, nas arribas, al pie de l riu Douro, adonde ls Paxareiros, la mie família, zde siempre, zde l tiempo de miu abó pul menos, l pai de miu pai que cheguei a cunhecer até ls mius treze anhos, siempre gustórun de assar pumientos de la huorta nun lhume feito nua peinha que fui talhada i purparada al perpósito para esso. Cuozen-se alhá tamien patatas cun casca i cun auga de las nacientes que mánan nessa huorta, an panelas negras que ban al lhume, i ássan-se na cinza i nas brasas pumientos berdes, burmeilhos i amarielhos mas tamien tomates anteiros cula piele que son apanhados anquanto mais do que un trata de la regar, de le dar a buber a eilha tamien. Oube-se anton, subretodo ne ls dies mais calientes de l Berano, cumo se le díran nuoba bida, l’auga de ls poços que bai passando por todas las augadeiras que ls homes, zde siempre, fázen i purpáran nessas arribas pa la ancanhar i nun deixar perder ua pinga – caminos de tierra, arena i auga , benas por adonde passa bida i sudor, benas para matar la sede a la huorta, a las plantas i tamien als homes…

Mais dua beç se lhabórun tamien nessas augadeiras - cun arena, auga i até tierra – las panelas de ir al lhume, pratos i tamien trabiessas de smalte – cumo essa nuossa trabiessa, quelor de l cielo mas tamien de las nubres ou de la niebe, que inda tenemos an nuossa casa aqui an França …

Ye todo un símbolo la nuossa trabiessa sendinesa! Lhembráncia de ls almuorços i jantares que se fazien nas pequeinhas cozinas de teilha bana an Sendin, armanas, zde hai seclos, a todas las cozinas de teilha bana de todas las aldés de las Tierras de Miranda. Sentábamos-mos a la borda de l lhume, subretodo ne ls dies frius de l Eimbierno: homes i mulhieres ne ls scanhos i nós ls ninos ne ls talhicos feitos d’aperpósito para nós… Todos teniemos un garfo de fierro mas nun habie, naqueilha altura, nó, pratos i copos para cada un de nós. Lhouça?! Habie tan pouca i era tan cara! Nunca se squeciu miu pai que nun tenie mais que uito anhos de la mai haber renhido cun el por haber deixado caier i scachado un die, Raios sta parta!, ua malga! Ua sola , mas ua malga que fazie tanta falta!

L que habie anton era ua trabiessa al meio de la pequeinha mesa giralmente baixa tamien, adonde todos íban tirando l que podien: patatas guisadas, por eisemplo, cun coneilho refogado que habie sido caçado, cumo acuntecie a las bezes, nua rateira armada nua binha ou nua huorta, cun la ajuda tamien de Çarafin, l perrico spierto que you sei alhá de que oubi falar mais dua beç nesses jantares an Sendin al redror de la trabiessa…

I inda depuis an França, cul mesmo refogado de coneilho, mas cun pratos i copos para cada un de ls cumbibas… pratos que yá nun éran de smalte i garfos que yá nun éran de fierro… pratos cumo esta nuossa trabiessa azul que lhebábamos andentro las alforjas anriba la burra i que íban tamien cun nós até las huortas, las binhas, tierras de pan para segar, tierras que yá quedában loinge bastante de la poboaçon, oubrigando-mos a comer por bezes ne l termo…

l mais dua beç tamien nesses almuorços i jantares an França, cun mius pais, ties i tios, pessonas amigas, mie armana i primos: stórias i cuontas de l tiempo que habiemos passado an Sendin... i stórias tamien cul perrico Çarafin…

Nun sei cumo bai un die a acabar la stória de la nuossa trabiessa. Mas l die an que acabar, talbeç alguien se lhembre de la ampeçar assi :

Era ua beç ua trabiessa que mudou de paíç, que eimigrou tamien. Ua trabiessa oubal de smalte, azul cumo l cielo, cun pintas brancas cumo las nubres, la niebe ou la scuma de l mar, l mar de Pertual, i l cielo azul de Sendin, l cielo de Forcaleiro, a mirá-se ne ls rigueiros adonde cuorre l’auga fresquita dun riu ne l meio de las arribas secas i ranhidas ne ls meses mais calientes de l Berano. Auga para matar la sede a la tierra i tamien la fame als homes, mulhieres i ninos, todos juntos, houmildes mas alegres, i sentados al redror dua trabiessa, trabiessa de siempre, trabiessa azul, azul cumo l cielo! L nuosso cielo! L cielo adonde sobra siempre un cachico para cada un de nós! L cielo de todos…!

L cielo!




sábado, 19 de julho de 2008

José Leite de Vasconcelos – L camino mirandés (1)


01. Bou a publicar eiqui i an http://frolesmirandesas.blogspot.com algues notas relatibas a la bida de José Leite de Vasconcelos, de que acabórun de passar ls 150 de l sou nacimiento. L miu oubjetibo ye dar a coincer un cachico melhor la bida i la obra desse sábio que dou a coincer al mundo i bestiu de denidade la lhéngua mirandesa, refundando-la pa la ciéncia. Cumo bien s’antenderá, tratarei an special de la sue lhigaçon a la lhéngua mirandesa, a la tierra de Miranda i als mirandeses de l sou tiempo, assi cumo a outros studiosos que s’antressórun pul mirandés. Assi, será un cuntributo pa la stória de la lhéngua mirandesa na fin de l seclo XIX i percípios de l seclo XX.


02. Era sue tierra de nacéncia la aldé de Oucanha, cunceilho de Tarouca, specialmente coincida pula punte cun torre (séc. XII), la única an Pertual, que atrabessa l riu Barosa, afluente de l Douro.





Retrato antigo de Oucanha, cula torre an 1º plano



José Leite de Vasconcelos Pereira de Melo naciu an 7 de Júlio de 1858, sendo filho de José Leite Cardoso Pereira de Melo (1810 – 1881) i de Maria Henriqueta Leite de Vasconcelos Pereira de Melo (1815 – 1894). Ls pais casórun-se an 1854, yá nun éran nuobos, i de l casamento naciu ua filha Maria Carolina Leite Pereira de Melo de Vasconcelos, que se morriu cun arrimado a dous anhos, dende que «Nunca pude por isso ter a satisfação de pronunciar diante d’ela o doce nome de irmã, e irmã única!» (J.L. Vasconcelos,Memórias de Mondim da Beira, 1933, 316-317).



La casa adonde naciu J. L. de Vasconcelos.
L retrato de riba ye mais antigo.



L pai era ua pessona alegre i lhuitou al lhado de ls lhibarales ne l cerco de l Porto an 1833, mas esse grande sacrafício an nada l ajudou na sue bida. Ampeçou por ser lhabrador, i an 1854 era percurador de l régio an Mundin. An 1876 era prefeito ne l Coleijo de Santa Catrina ne l Porto. Morriu-se quando J. L. de Vasconcelos tenie 23 anhos.
La mai, que fui la sue percipal eiducadora, era ua tie mui debota i oustera, que nun deixaba a José cumbibir cun outros moços, ende ampeçando l eisolamiento que siempre l acumpanhou al lhargo de la bida. Tubo ua eiducaçon sebera i a la moda antiga, nun ardando l feitiu alegre i galhofeiro de l pai. Era nino i yá dezie «Quero ser un escritor público».



La mai de J. L. de Vasconcelos


03. Cun 9 anhos ampeça a ir a San Juan de Tarouca para studar, fazendo l eisame de la anstrucion primária an Lamego. Studa tamien an Granja Nova, adonde ampeça a daprender lhatin cul padre i an Mundin (de Cima). Ende ampeça a çpertar pa l que le habie de acupar l mais de la bida: «Durante o tempo que vivi em Mondim impressionaram-me sempre, e logo que pude aplicar o pensamento a cousas históricas, as antigualhas que eu observava em várias povoações do concelho: a torre, a ponte e o pelourinho de Ucanha; a igreja velha... as ruínas dos mosteiros de S. João de Tarouca e Salzedas..., o Crasto...» (J. L. de Vasconcelos, Memórias de Mondim da Beira, 1933, XIII).

An 1875, cun 17 anhos i la anstrucion primária, stá ampregado na admenistraçon de l cunceilho de Mundin. De l ourdenado que ganhaba bibie toda la família, que atrabessaba grandes deficuldades financeiras. Fui ende que l tio, António Leite, que staba ne l Porto adonde trabalhaba pa las obras públicas i era mestre de purmeiras lhetras, le arranja un amprego de amanuense ne l Liceu de l Porto. An 1876 bai para esta cidade adonde, an 1877, ye nomeado Guarda de l Gabinete de Física i Química de l Liceu de l Porto. Nesta cidade sigue un rigoroso porgrama de studos, ne l Coleijo de San Carlos, pus «Aplicava-se ao estudo com sofreguidão e fúria, num quarto que, no dizer de seu pai, era o de um filósofo. Não cuidava da roupa nem dos sapatos, nem tão-pouco de se pentear e barbear (Manuel Viegas Guerreiro, “Notas para uma biografia do Doutor José Leite de Vasconcelos, in José Leite de Vasconcelos. Livro do Centenário, 1960, 116).

Amadeu Ferreira

cuntina

segunda-feira, 7 de julho de 2008

O Dialecto Mirandez


Cumo hounesta houmenaije a José Leite de Vasconcellos, ne l die an faç 150 anhos que naciu, eiqui se deixa la sue obra mais temprana subre l mirandés - O Dialecto Mirandez -, tal i qual cumo fui publicada, an 1882. Fui ende que proclamou al mundo, al ampeçar la obra: «Não é o portuguez a unica lingua usada em Portugal: além dos differentes dialectos com que ella se apresenta no seu proprio territorio do continente, e d'um certo numero de modos de fallar, particulares às creanças, aos rapazes, aos pedreiros, etc. - falla-se aqui tambem o mirandez, que constitue o objecto d'este estudo.» Coincer a José Leite e cuntinar l sou trabalho, cada un a la sue moda, ye la melhor maneira de houmenagiar este home que fui al fondo de l'alma mirandesa i. na sue lhéngua. trouxo a la lhuç de l die la sue denidade de seclos, por tantos botada na lhama. Quien quejir ler la obra bonda carregar an cada fuolha cumo se fura un retrato i apuis lhougo le aparece ua eimaige mais grande i puode ler sin porblemas.

Amadeu Ferreira
7 de júlio de 2008


O Dialecto Mirandez























quinta-feira, 1 de maio de 2008

Por mor de Lucrécia

ua cuonta de Faustino Antão



Luciano nien de manos atadas se habie dado cunta de que sue bida staba a dar ua buolta que nien campanas quando repicában. Mas s’el percisaba naqueilha hora de las campanas era para tocar a rebate, nunca a repicar anunciando fiesta. Sue bida antraba nua caleija scura i lharga, assobedada d’oulmeiras i silbeirones bien a jeito de bichos. L que se staba a passar era un grande anganho. Solo podie ser. Que habie feito de mal para star a ser tratado deste modo!?

Sabie que nun era santo, mas tamien nun era nanhun lafrau. Se nun pagaba ls trés alqueires a la fabriqueira era porque solo nesse anho ye que habie puosto família, nunca habie bisto fazer la cobrança adelantrada. Nun sendo el de malas cuntas para naide nun iba a ser culs bielhos questumes desta anstituiçon, mesmo que estes questumes oulíssen a mofo de bielhos, puis quanto sabie fúrun deixados puls Frailes aquando porqui s’alhambazórun cun quaije l termo todo. Tamien, se botou las manapolas al gargueiro d’algun garunhas fui an çfénsia própia ou d’honra, i esso, mais tarde ou mais cedo, ye siempre tomado cumo bien feito anté pul ampestante. A nun ser assi andarien alguas cuontas por acertar cun algun malarrés daqueilhes ambufados que nun sáben perder. I esses son cumo gatunhas an tierra lhabrada, nun se béien mas anféstan.

Luciano yá quantá habie marcado l sou terreiro an çfénsia de l’honra de la família, mas quien nun l fazie?, solo ls sornas, ls anzonas que nien de ls sous gústan. El teni-se por giente, nun era nanhun babosico que quienquiera fazie caçuada i botaba arremedos nas sues cuostas. Era sabido antre todos, que quien s’astrebisse a poner boca an pai, mai ou armanas tenie l dedo apuntado a la tiesta. Siempre fui assi, nun era de demandas, nun se astrabessaba ne l carreiron de naide, mas se benisse tramóia pa l sou lhado solo la sacudie apuis de star ganha. Este feitiu, a gusto de muitos, era malquerido por outros tantos, i quien podie agora fiar-se nun era l filho de Luís Ferreiro.

Se ls Cristos, ls Sopas, ls Grigórios, ls Ferreiros, ls Paixaras siempre amparelhórun a sou lhado, yá ne ls Raposos, ls Camilos, ls Cachés, ls Chiros i ne ls Tabacos nun s’iba a fintar, nunca scundírun la gana de l ber calhado. Quedaba por saber, ls Canechos, ls Minzes, ls Polhos, ls Brízios, ls Molicas, ls Cabecas de que lhado quedában, que las poucas bezes que se rebelórun fui na rixa culs Conelheiros que corrírun cun eilhes cuas arrochadas ne l culo até l Monte a caras a La Senhora de ls Caminos. Mas tamien quien nun dou uas bardascadas esse die? Pul que dezien, até Chetas Manco i l cura. L saias, nobato porqui i amigo de la rapaziada, fuora de la sacrestie nun era çfícele poné-lo a ajudar ls Richaneiros. Desta beç bundou dezir-le que éran calafraus i açomá-lo. Struncou galhos de ls trampos sien percisar de l’ajuda debina i ls outros arriában. Naide podie dezier que el batiu, mas que puso ls arrochos nas manos de ls outros, á isso puso. Nessa nuite naide quedou de fuora, ou cuídan que se ls de baixo nun se perdien d’amores puls Richaneiros era porquei? Lhebou anhos a fazer las pazes. Nun hai que tomá-lo a mal, puis nun ye dun die pa l outro que se squece tamanha houmildaçon. Culs d’acá acuntecie l mesmo, naide gusta que le smundúnguen l ranho, mesmo qu’essa cousa salagre nun sirba para nada, mas cumo ben de l nariç i esse to l mundo quier ser duonho i senhor de l sou.

Por estas i por outras anquanto moço Luciano nunca sabie an que augas se lhababa. Mas que culpa el tenie ser franco i abierto, amigo de la mocidade. Aqueilha nuite lhebou dous ambarrones de ls brutamontes fardados de cotin, quando chubiu ne l tabrado de la camioneta para le tirar las apeias de ls tornozielhos. Piórun-lo cuas lhares para tener la certeza que nun se scapulhie i se botaba a monte. L tiempo que la biaige durou nun fui l bastante para el arrumar las eideias, i inda fúrun uas buonas horas de camino. Ls cholabancos éran tantos i l assiento tan duro que nun ajudában an nada. Agora, chegado al terreiro, delantre duas balientes portaladas de fierro pintadas a negro, ls ambarrones cuntinában acumpanhados de palabrones çfamantes cumo se trata un lharego.

- Bás a quedar arrecadado até apestares cumo tue mai ne ls anfiernos, filho dua perra i home daqueilha …… Ou cuidabas que nunca te botábamos las manos?

- Bá, fai agora l que fazies!?

- Xefeia agora ls arruaças i antima la tue çúcia!?

Ah, cumo s’ambergonharie mai Dorinda i Lucrécia s’algua beç al sou oubido chegássen tantas anjúrias. Cumo le dolien la cabeça. I estes bózios arrepassában-le ls sentidos cumo speto an chicho. Las apeias de fierro habien feito trilhaduras nas canielhas, las argolhas adrumecírun-le ls braços mas nun le dolien cumo le dolien ls oubidos de tanta çfamaçon. Nun stubisse el atado, i nun era este garunhas que se quedaba a rir cula dentuça toda. Luciano, home de mil pacéncias esta nun íba a aturar. L redadeiro ambarron metiu-lo alhá andrento de las portaladas cumo se fai a un bezerro nua camioneta ne l toural de la feira pa l lhebar pa l matadeiro. Speraba-lo outro brutamontes que de tamanho nun se quedaba atrás, mais uns dies i bieno a saber que tamien l armanaba ne ls bózios i na matraca. Todo habie acuntecido uas horas datrás.

Yá la nuite, feia i secura se habie scarranchado por todo aquel bal donde ls moradores de Richana habien baixado la guarda. Luciano i sue Lucrécia drumien l suonho de ls einocentes, ne l acunhego de dues manticas de lhana, nun era la friura de l aire de riba que antraba pula gateira de la puorta que arrefecie la calentura de sous cuorpos. Éran nuobos i fuortes, afeitos a passar muitas pul termo para nun le gustar agora este catre. Acunhegados cumo siempre l fazien era l bastante para se sentiren bien. Eili bien a sou lhado ne l canastrico staba la nina, a drumir i a chuchar l dedico. Habie assossegado hai muito, para sastisfaçon de ls dous, puis nien siempre assi acuntecie. Aqueilha nina habie benido cumo ua bençon de l cielo, maior riqueza nun tenien çque habien dado l nuolo de l matrimónio. Nien eilhes habien pedido mais, esse anjico sano i scorreito fruito de l sou amor era ua alegrie tamanha que arredaba ls piores anfertúnios i le daba fuorças para botar la bida palantre. Pequerrica, dedicos angurriados, pouco pelo na cabeça i muita gana de chorar, assi habie benido cumo cria ben por esse mundo afuora to ls dies. Staba agora gordica i assossegada ne l sou brício drumindo cumo quien spera pula purmeira mamada de la manhana para bolber a pegar ne l suonho. Mamar i drumir era l qu’eilha fazie. Tamien que mais podie!? Luciano, al lhargo deste meio anho de bida, siempre que lhargaba l çadon, la fardela i la pechorra a la fin de mais un die de jeira quedaba-se horas d’afilo a mirá-la. Quieto i calhado, sue cara asparcie-se a la dun garotico que mira pa l regalo dado pul pai an die d’anhos. De beç anquando mexie-le ne ls dedicos para tener la certeza que aqueilha criaturica inda respiraba. Porque l suonho era tan fondo i parado que nun tenie la certeza se inda bibie ou drumie. Se podira, eiqui quedarie para siempre, solo arredaba pie apuis de ls reparos de Lucrécia pa la deixar assossegada, que de l suonho perfundo dua nina nunca ben nada de malo pa l mundo.

Luciano habie-se casado cun Lucrécia apuis d’algun tiempo de namoro i cula certeza que podie gobernar sue casa. Quando ampeçou la namorisquice, aperpuso-se ganhá-la para sue tie, custasse l que custasse i sabie que l précio nun era pequeinho. An Rechinada la çputa era baliente. Eilha era antressada de muitos, i daqueilhes que mais tenien, d’alguns morgados i até de fidalgos que porqui benien de la Cidade. I habie rezones de sobra, puis nun fusse eilha la mais guapa. Nien percisaba de s’apimponar, era dun guapo berdadeiro i natural, duonha dua cabelheira oundiada que fazie lhembrar las cachoneiras de las senaras de l praino mirandés quando tocadas pul aire de las manhanas de Júnio. Uolhos d’azeituna, ua carica de mona capaç de deixar tonto i rendido qualquiera lhougo ne l purmeiro oulhar. Nun habie rapaç, benisse de adonde benisse, d’acerca ou de loinje, de giente bien puosta na bida ou de família falparrilha que nun quedasse ambeiçado i tolhido de l sentido por muito tiempo, çque la mirasse. Quienquiera lhoubarie ls diuses pula suorte de haber cruzado cun tamanha beleza. Guapíssema, reina dun sunriso lhargo i rasgado, Lucrécia toda essa fermusura i bundade çtribuie sien pedir nada, ambersadeira culs ninos i bielhos sien assopros de baidade, ajuntaba al sou ancanto l feitiu de se dar bien cun todos, ampatando l sou tiempo cun bezinos i amigos. Siempre fui ua garotica arrimada i assossegada para to l mundo. Agora de rapaza, sien qu’eilha l quejisse, scachaba l coraçon de muitos i spargie l ciúme, bicho que robie la paç antre la rapaziada.

Luciano se la pediu ne l altar culas juras de le ser fiél, cumpanheiro i berdadeiro, tenendo cumo teçtemunhas las debindades sagradas de la Santa Eigreija, era porque la querie para ser senhora de sue cumpanhie para l que disse i benisse, na salude i n’anfermidade, na scasseç i na abundança. Era porque staba purparado. Que era home de seguir camino, que la podie porteger, que le podie dar filhos. L matrimónio era cousa seria, era de muita repunsablidade. Porque la criaçon que recebiu de ls sous, nun podie fazer las cousas doutro modo. Fui siempre l que el quijo çque s’ampeçou a animar por rapazas i la çputa por Lucrécia se birou la grande lhuita de sue bida até eiqui. Mal el sabie que la carga de trabalhos staba a ser atada cua angrideira, porque l’ambeija de la lhebar era muita.

Agora pai dua nina i tiu dua casa de quatro paredes, sabie que l pan nunca podie faltar, aqueilha einocente que nunca habie pedido para nacer, nun podie passar fame nin friu. I esso solo podie acuntecer, trabalhando muito, puis doutro modo nun benie soldada. Lhuitar de nuite i de die, ganhar tino i fuorças para se birar. Luciano agarraba-se agora a la bida cumo çanchina an oureilha de perro. Mas era feliç, l trabalho nun l cansaba, l sou sentido staba naquel brício, naqueilha nina, la mais guapa que coincie. Anté eiqui cuidaba que la natureza nun iba a fazer melhor que Lucrécia mas habiesse anganhado, la sue nina si era bien mais guapa que la mai. Por esta nina Luciano nun se negarie a arrincar touça, scabar balados, podar parreiras, ser malhador an die de frauga pa ls Bríçios, ir sumanas anteiras a la segada pa la Granja ou Fuonte Lhadon, tomar cuonta de cabras ou canhonas d’ameias, ser pastor ou buieiro, ir a ser cuntrabandista a lhebar barras de xabon a Alcanhiças, ir a la jeira na strada ou daprendiç na barraige. Par’el i Lucrécia podie faltar l pan i la chicha, mas pa la nina nunca.

Esse temperamento duro i agre ajudaba a atamar l miedo que sentie nas horas malas de nun ser capaç, miedo que le benie de pequeinho. Siempre que se quedaba solico a mundar las loijas ou a arrincar nabiças, esse era l sou termiento, de nun ser capaç. Tenie nomeada de benir dua familia baliente para lhuitar pula bida. Als Gregórios i ls Paixáras nunca le faltou la fuorça para bencir. A las bezes malos d’aturar, mas ounidos pa l bien i pa l mal, querien las cousas dreitas, la palabra dada era santença. Nun se coincie causo de falta deilha, esso fazie cun que todos le guardássen muito respeito. Mas esso nun bundaba, habie muita giente de nomeada na penúria. Agora tenie i sentie que podie cunfiar ne l amor de Lucrécia.

Nessa nuite, de rumpon i a fuorça, la puorta de sue casa abriu-se cumo las puortas dun curral, sien dar por eilha yá ls fardados stában bien arrimados al catre. A pie i an ciroulas, Luciano quedou-se tolhido sien saber l que fazer. Als antrusos, calhados i decididos, amouchorun-lo pa l lhebar pa la rue. Nien pul choro de Lucrécia nien l de la nina eilhes deixórun Luciano percurar porquei tan çcarada antrumisson. Boca calhada ou ban todos!, fúrun las repuostas.

Quando l zamouchórun, nun sabie adonde staba i sabie que nunca eiqui habie stado. Nien percurar fusse l que fusse, este sítio era çcoincido. Nien coincie armano, aqueilhes paredones taludos i anfeitados cun arame farpado, i aqueilhas portaladas éran d’arrepelar l pelo al mais baliente. Quienquiera que ls mirasse quedarie ambaçbacado i tolhido, puis serie esse l perpósito para arrefecer ls ánimos als balentones. Ne l sou sentido solo staba sue tie i sue nina. Cumo quedórun, que le fazírun estes çafardanas a eilhas apuis de l amouchar? I de beç anquando percuraba-se porquei staba acuntecendo todo esso. Xefeia agora ls arruaças, antima la tue çúcia... Estas palabras sonában-le als oubidos. Mas el nunca xefiou a naide, nunca tubo çúcias nien quadrilha, nunca roubou ou matou! Suorte maldita la sue, oubir mentiras i çfamaçones a camino de ls calhabouços, sien poder percurar nien saber porquei staba agora loinje de ls sous.

Ls dies andrento deste toural éran lhargos cumo sumanas i las sumanas cumo anhos, ls delores de nun saber de la tie i de la nina éran piores que las benidas de l suberrolho capaç de fregir ls miolhos. Era agora un cundanado que fazie trabalhos forçados, cul perpósito de que se morrisse. Lhadeira arriba adonde l oubrigában a andar parriba de pipo a meio anchido d’auga i na crona l spejar, era todo al que fazie. Cumo se fai a un matador que finou cula bida d’alguien. Bolbie para baixo i cuntinaba nua andada cumo se fusse l lhato dua nória agarrado a las lhares de la ruodra. Roto i fraco, yá habie perdido la cuonta de l tiempo, las fuorças de l cuorpo nun éran muitas, mas l coraçon i l’alma staba anteira na fé de que la tie i la nina stában bien. Esse sentido era cumo un raio de lhuç que l’antraba i le daba fuorças para nun se deixar bencir pul anfertúnio adonde habie caído. Quien l querie tan mal para l tener eiqui arrecadado i l querer muorto? Quien tenie poder de l poner eiqui sien julgamiento, nien santéncia botada?

La bida dun home nun bal nada, acontra la ambeija i la rábia de ls poderosos. Que serbie agora la sue hounestidade, ser trabalhador, hounrado i de buonas famílias, se outros sien bergonha podien çfazer la bida dua família, sbarrulhar ls suonhos i amponer l’anfelicidade cumo bien le daba la gana!? Podien tirá-le ls cachicos felizes que tenie al lhado de l brício de sue nina, podien çtruir l’ounion, çtruir ua casa, ua paixon. Nun hai perdon para aquel que tira l que Dius dá. Mas adonde hai justícia para reponer la berdade quando l que se ténen ye miedo? Quando la rezon nun bal nada i l querer sarnento de quien manda ye lei?! Mas chegou, i fui nua manhana d’Abril. Las portaladas de la cadena abrírun-se par’el i para todos, i para siempre. Quedaba para trás un nuite lharga, ua bida, ua muntanha de patranhas, l maior crime de siempre que ye tener einocentes arrecolhidos, fechados i scrabizados solo porque áman, solo porque alguns nun gústan deilhes. Era la cadena de la bergonha para ls que ancerrában i para ls sous que quedában apuntados ne l meio de todos, fazendo juízo i julgamiento, apartando-los de ls amigos i de la quemunidade. Porque ls algozes nun se quedában por matar l que prendien, spalhában la nuoba que cumo polareda s’agarraba para to la bida cumo mescla.

A Luciano botórun-lo fuora de la cadena de l mesmo modo que habie antrado para alhá, mas agora cumo un rodielho. Fraco i mirrado, scanzinado de magrura, ls uossos spetában-se acuontra la piele cun ganas de salir, cabeça rapada cumo se fusse un canhono, na cara l tiempo scabou dues foias adonde ls uolhos quedórun sien reçumo nien delor. Asparcie-se a un zanterrado, a un muorto bibo. Alguns dies apuis, roto i çcalço, aquelha almica çprumada, que solo por milagro nun se finou na jornada, abaixou la cuosta de la Faceira. Quienquiera que l bisse de l jeito que staba nun acraditarie an ser capaç de bencir tamanha jornada, mas quando un home passa l que Luciano passou, ancontra siempre algo adonde s’agarar para chegar. I el tenie algo mui fuorte, ua rezon de sobra, tornar a ber Lucrécia i la sue nina. I isso el tenie que fazer, custasse l que custasse, la fé habie-lo acumpanhado até eiqui, i l todo-poderoso nun l podie acabar de matar sien l fazer. Ls mandones, ambejosos, mentirosos i arreganhados, durante esse tiempo naquel anfierno que todo fazírun mas nun fúrun capazes, por isso agora que staba bien acerca de cumpletar l suonho, habie de chegar nien que fusse de zinolhos.

De l alto de la Faceira, podie-se ber sue casa, l Rigueiro i la Beiga. Abaixaba debagarico, mesmo contra sue gana, puis querie acurtiar l tiempo i la çtáncia, mas staba malo demais pa l fazer, nun era capaç mais ligeiro. Aqueilha lhadeira adonde tantas i tantas bezes cun Lucrécia ne ls braços habie rebelado ls sous deseios i jurado bencir l mundo, era agora teçtemunha de sue palabra d’home, que l que habie pormetido. Cuntinaba bibo, mesmo sendo tan defícele abaixá-la para s’arrimar a sue casa.

A l’abrigada i ne l puial, ende staba Lucrécia a fazer an sue meia i a mirar por ua rapazica que, bien acerca, s’antretenie culas nécras. Por algue tiempo Luciano quedou-se, ambaçbacado i tolhido, cumo quien ten dúbedas s’aquel momiento era berdadeiro. Mas si l era, sue tie ende staba cumo siempre, tomando cunta de la sue maior riqueza. La sue nina. Aqueilha que quedou a chorar ne l brício i que ls algozes nien un beisico de çpedida le deixórun dar hai alguns anhos quando lo lhebórun. Habie medrado. Era agora ua rapazica adonde l guapo i fermesura morában para siempre. Luciano çpertou daquel tolhimiento i eilhas tamien. Bundou Lucrécia mirá-lo i l sou coraçon i tino dórun pula sue chegada. Las lhágrimas de cuntentamiento fúrun muitas i l’alegrie maior que l Cabeço de la Faceira, mas la certeza que benciu por mor de Lucrécia tamien. Tenie de nuobo la lhibardade, la sue tie i la sue nina, que era l quel percisaba. La lhibardade que le fui tirada por ambeija de haber quedado cun Lucrécia, la rapaza mais guapa de Rechinada.

Muita beç, quando era garoto, oubie cuntar cuontas de giente capaç de todo, mas nun sabie que andrento de ls coraçones de ls homes habisse tanto rancor para poner andentro de paredones pessonas a xufrir tamanhos termientos i tantas zgrácias. Oubie cuntar cuontas d’anganhos i de malquerer, de giente que nun sabie perder. Cuontas de giente que querie i podie fazer todo sien que naide la ampedisse. Oubie cuntar cuontas de giente de la República, de l goberno, de ls guardas paisanos, de ls mandones. Que ls senhores grandes todo sabien porque habie giente que todo l cuntában. Que muita giente era lhebada i naide sabie para onde i nien porquei. Cun Luciano assi acunteciu. Feliç l die que la lhiberdade bieno i, cun eilha, ls anganhos i ls einocentes deixórun de eijistir. Luciano agarrou sue tie i sue filha an sous braços i bolbiu a ser feliç.

Faustino Antão