quarta-feira, 16 de janeiro de 2008

Fui an Purros


cuonta de Faustino Antão


La senhora Ritinha, era assi coincida por ser mulhier dun tiu que tenie ua Quinta fuora de l’aldé i hardou bienes que l tornórun l home mais rico de Purros. Habisse eilha casado cun tiu Raposo i serie Rita ou, quien sabe, Ritica, que inda queda mais abaixo, cumo las demais que habie ne l pobo, i nun éran poucas. L senhora, atado al rabo de l nome fidalgo, era lhougo mandado a las ourtigas, mas agora podie gobernar dues buiadas, ua na Quinta de las Fornalhas, adonde ponie uns probes cuitados de quinteiros, i outra tocaba-la eilha mais l home. Arrodeada de criados, que l’aturában an pagas de l quemer i de l bestir, yá se podie antitular i amprouar cun un nome mais xique.

Nun hai nada que ls ricos nun téngan, mesmo que nun l quede bien. Aquel nome tamien le naciu de la muita miséria que porqui habie, de la fame i la penúria. Porque a mirar par’eilha, ancolhida i spremida, era zmerecido, inda porriba andaba siempre de cara amouchada, solo deixando ber l narizico ampinado, siempre que palraba cerraba ls oulhicos redundicos cumo necras, que até le assentarie bien l nome de ratica. Quedaba tan bien gobernada als uolhos de todos, cumo gobernada queda ua burra quando l’albárdan cua albarda bielha.

Naide sabie bien porquei se tornou tie por permisson de l cura n’Eigreija matriç. Cun boda farta, anquemendada por el, que todo podie nua aldé de pelintras, cun ambites para todos. Adonde todo mundo s’apersentou, bien lhebes i pies çcalços, calçados nun quedórun mas la barriga si anchírun para uns dies. Yá sien pai nien mai l morgado, antradote ne ls trinta, quedou sastisfeito.

Era questume nesse tiempo i cun esta giente, casar-se morgado cun morgada, rico cun rica. Quantas bezes anté aparentados, aprimados bien achegados. I se nun se fazien de mais achegados era porque nun se podie, l registro oufecial nun deixaba i l miedo de dessa ounion salíren cimpres tamien era muito.

L causo de l que habie ne l lhugar de Matanius, metie miedo a qualquiera, arrepelaba só d’amentar nel. Ser duonho dun cundado i nun ser duonho de l assossego nun serbie de nada, de l’ounion de suortes, tapados i lhameiros fúrun muitos, mas de la cama solo saliu ua, que agora ampeçou a botar tetas i a sentir ls calores de mulhier. Birou canseira, birou machica. Biraba este mundo a las abiessas, quando ls ataques de tremuras le dában an fuorça. Sien saber l que fazer, nien saber l que la rapaza tenie, la bida de ls senhores de Matanius quedou un Anfierno. Cumo muorta-biba, rebolcaba-se ne l chano cumo ua potrica, anchafurdaba-se cumo cochina, arrepelaba-se i arrebunhaba-se cumo gata, zgrinhada boziaba chamando denomes als sous i amentaba noutros, l mais deilhes yá habien finado. Era l demonho. Éran las almas çprumadas i çpreziadas que pula boca deilha querien que justícia fusse feita para assi passar pa l outro lhado de l purgatório, assossegadas i lhimpas, dezien ls pinches de bruxarie. Aqueilhes cachos, la moçona nun era giente, znudaba-se para se lhibartar daquelha calma de l cuorpo, bababa-se nun xufrimiento sien pareilho. La cimpre, quando arrefecie, de nada s’alhembraba i festicas pedie pedie. Quedaba mansa cumo qualquiera.

- Son parientes achegados, quaijeque armanos als pais de l’anfeliç.

Era assi mesmo, sien tirar nien poner, que las pessonas falában. L pobo ye que sabie, era juiç antendido, benisse alguien a dezir l alrobés. Anton nun era que até ls mais deilhes, quando eilha assi staba, até coincien la boç de quien pula boca deilha falaba, por quien eilha chamaba i porque rezon l fazien! Quando un pobo para un lhado se bira ye melhor nun l cuntrariar.

Mas de la senhora Ritinha de Purros nada nien naide sabie, s’era de famílias ricas ou probes, se la cepa era de parientes. Filha d’algua porsora purmária de baixo nun era, era anculta, nien ua lhetra de l tamanho de l campanairo eilha coincie, filha d’algun doutor, solo se doutor de scanho porque ronha si tenie muita, tanta que naide sabie adonde la daprendiu i cumo la recolhie toda, sendo eilha de l tamanho dua quarta. Serie filha zorra d’algun melitar que porqui andubo na guerra de ls Alhapins? Cumoquiera que si. Mas essa guerra habie sido hai muito tiempo i bien zarmanada de las outras. Era berdade que deixou ne l cunceilho giente bien melhor na bida que dantes, assi i todo sembrou muita zgrácia, tanta que habie muita giente que agora se sentie ne l Anfierno, deixando d’acraditar nas práticas de l pregadores que inda botában fé an dies melhores i na salbaçon de las almas. Porque para eilhes la zgrácia habie sido cumpleta. Naide sabie quien lhadronou a quien, muortes i zonras por todos ls cantos, l cheiro a podre era muito. Esta guerra fizo l que to las guerras fázen, piorou las cousas que quantas bezes yá nun stan bien, deixando todo çcunchabado. Ye por ende que cuido que se puode benir a saber algue cousa de la bida de la senhora Ritinha de Purros.

Si se cuntaba, assi a modo de dízen ls mais bielhos, mas naide ten la certeza que l abó de tiu Raposo se dou bien cun esta teima i culs que la fazírun que durou anhos. Que ls cabanhales siempre stubírun de portaladas abiertas i a la çposiçon de las cabalgaduras de ls tenientes de la fuorça de lhibartaçon. Por falar an cabalgadura, apuis bamos a coincer tiu Raposo. Tamien canhonos i bitelas, chouriços i persuntos, fogaças i remeias de bino nunca faltórun, i quantas bezes nun éran de la dega nien de la cuba del, mas si donde el sabie que ls habie. Que ls triatos ne ls palheiros cun palha i feno serbírun para aquemodar las mulas que se percisában bien aquemodadas para lhebar las scopetas, ls canhones i caixotes de tiros. Mas la guerra yá habie acabado hai tanto tiempo!...

Mas quien nun sabe que ls fabores de la guerra i las feridas cuntínan por muito tiempo apuis, nien ua cousa nien outra se squece dun die pa l outro. Las feridas, apuis de lhambidas, muitas bezes sánan, ls fabores relhémbran-se i quaije siempre se québran. Cuido que Rita, agora pormobida a senhora Ritinha, fui cumo ua sploson fuora de tiempo, un fabor quebrado de l tiempo de l manhoso abó Raposo, que quedou amouchado, cumo amouchados quédan muitos de ls carranhas. L mundo sabe que quando ua guerra acaba ou las partes quieren que acabe, quien mais lhuitou ye quien mais zgraciado quedou. Fui l que acunteciu culs melitares, quédorun sien nada i sien tener para adonde ir-se, nien cun quien casar las filhas i las nietas.

La família de quien era naide l sabie. Anton. solo podie acuntecer ua de dues cousas, ou era probe i desses la stória nunca reza, ou cousa mala i percisou de ser scundida. Ser de giente que perdiu la guerra tamien nun era buono, era siempre melhor quedar de l lhado de ls bencedores i inda melhor de ls que deilha anriquecírun. Mas las pessonas, s’arrepararmos bien, dan siempre aires daqueilho que son. Diç-me de quien yes lhougo te digo quien sós. Tamien cun tiu Raposo assi era, de falas mansas i manhosas, nun daba punto sien nuolo. Nieto de l mais grande aldruqueiro destes alredores, cuntinaba l barrigudo Raposo la nomeada de família, fazendo del un asno sien eigualha. Naciu, medrou i angordou nua família garunhas, de l abó daprendiu a rober las unhas, de l pai a criar çarro. Zaragateiro i quemilon, morrie-se de miedo se nun quemisse todo, lhambie las malgas de l caldo mais que cochino la pila. Era bruto i teimoso que nien ua mula, anchertado an cuorno de cabra, ambirraba por todo i cousa nanhua, porque le cuorre nas benas essa cisma de prejunçon. Solo assi s’antende porque agora éran duonhos de la Quinta de las Fornalhas, que quedaba fuora de Purros. Parende nunca le coincírun parientes, mas muitos amigos de l tiempo de la guerra.

La senhora Ritinha, siempre çunfiada, todo fazie para que naide mamasse an sue teta, dando muostras que la teta adonde eilha mamou tamien nun serie grande cousa. Chegaba a lhamber l unto que quedaba ne ls dedos, apuis de mexer ne l toucino nun fusse por ende a ser lhambido pul perro. Forreta que nun se sabie s’algua beç habie dado ua smola. Pedinte que a la puorta se l’achegasse smolando un rascanho, lhebaba zanda i un maltrato de mandrion ramilhado cun quantos nomes i oufénsias habie. Pa ls criados éran las códias de l pan duro i toucino cun ráncio porque habie que lo aporbeitar.

La Quinta de las Fornalhas queda a meia jornada de camino de Purros, bien antranhada nas marras de dous termos. Siempre squecida i scundida, nun l fui nada quando la guerra porqui se fizo anunciar por giente stranha que bagamundaba por atalhos i carreirones, de tierra an tierra, cun sues cabalgaduras arreadas a jeito i alforjas. Bestien jalecos, capotes i botas de canielha, toda esta fardoca le serbie para drumitar, cabalgar ou muntar ls córrios. De ls cachaços çpindurában correias, cordones i scupetas, ne ls bolsos facalhones i saquitas de cigarros cun proua i eisebiçon d’amostrar ls prémios lhadronados i struncados. De cifaifos i pelos lhargos atado cun lhenços de ties, éran ua mescla de brutamontes, pequenotes i barrigudos que metien arrecelo a qualquier eisército.

Este gentiu spalhou l miedo i l pabor, spetou nesta tierra un sentimiento de terror, sien lei nien tino i de que naide staba lhibre nien portegido. Biolában i matában, botando pa ls bichos ls cuorpos que sobrában de ls sous festins macabros, i fazien todo isto sien precisar de cerrar ls dientes. I la Quinta de las Fornalhas si era un sítio ermo. I éran ls ermos ls mais apetecidos, ls que eilhes mais gustában. Cumo fieras ne ls matagales i nas madrigueiras, ende se scundien. Assentában por dies i nuites, botában las béstias al pástio i siempre d’atalaia podien fugir a tiempo quando nun s’angarriában. Quantas bezes ende se quedában acoutados cumo lhobos dies i nuites solo sendo scorraçados puls melitares.

Que fui l que acunteciu na Quinta de las Fornalhas? Quando ls melitares alhá chegórun, la Quinta era tierra de naide, zimada de pessonas i teneres. Tulhas, degas, bacas, bitelos, palheiros, loijas, canhonos, cabras, cochinos, parros, pitas, nun habie sobrado nada, ls lhibartadores habien tardado muito. Tiempo de mais, tiempo que sobrou para demudar para siempre l çtino de la Quinta de las Fornalhas. Muitos anhos apuis era la família Raposo que deilha tomaba cuonta. L rebiron ampeçou nua tardica bien armana de tantas outras que porque se coincien, naide podie adebinar que eilha iba a birar la stória dun matrimónio i sue filha.

Na huorta adonde habien chegado hai algun tiempo, yá se fazie sentir l cheiro a tierra molhada, l oulor de la ceçon tenie poucas ganas de salir d’antre las lheiras de pumientos, tomateiros i frajones. De çacha na mano siempre cun atento a las augadeiras, donde an onde acudie al zbarrulho de las augueiras que, cumo lhadras, roubában l’auga que a sou tiu cun sfuorço i ampeinho tanto custaba a sacar de l poço. La ciguonha, nua dénia cierta i cumpensadora, fazie ua chiadeira que cul chapelhar de l caldeiro s’armanaba custruindo ua moda que se repetie cumo se fusse l mandon de l tiempo. Mas nada disso ampedie que de beç an quando eilha nun ateimasse cul tiu que querie ser eilha a sacar l’auga.

- Á home, deixa-me agora a ser you un cachico a quedar al caldeiro!

- Yá te squeciste l que dixo l tiu andreita, que passou acá a camino de Trabanca, de las tues cuostas!? Nien se calha te queixas solo para me poupar.

- Nun ye nada disso mulhier! Stou bien assi. Cul tino alhá neilha nien mais m’acordei deilhas. Quando me dolíren i nun fur capaç lhougo te l digo! Agora, nun t’ambaies, mira-me pulas augueiras. Fai-se tarde i la rapaza stá solica an casa. Aqueilha nina ye todo l que tenemos. Nun t’acordas de quando eilha naciu, tan pequerica, que tu cuidabas que nun se criaba!? Quedeste mala por bias de la parir. Nun fusse you a dá-te uns caldicos de pita i eilha s’afazer a la mamadeira de la chibica i nun tenie nanhua de bós. Tu arribeste-te, eilha pa la sumana bai pa l pobo para s’ir a la scuola culs outros. Cumo l tiempo passa eiqui ne la fin de l mundo, cumo dezie tue mai, que Dius la tenga, quando te çcubri: Á rapaç, tu nun debes ser grande cousa para andar atrás de la mi rapaza, parqui adonde naide ben i naide s’afai! Será que t’afais? Quando tube que registrar l nome si bi la scuola, mas quedaba alhá loinge ne l toural, i zanimei de la spreitar. Nun me sal de la cabeça esta de quedar apartada de nós, nun coinhece naide... Porqui inda s’antreten culs gatos i perros. Será que se quier quedar culs outros garotos? Nun fusse you obrigado a mandá-la i nun iba. Nun tenemos mais nada neste mundo, todo l que tu cuidas que ye fertuna nada bal sien eilha, que todo l que fago na bida ye por mor deilha. Que Dius me lhiebe s’acauso fur, mas nunca eilha. Nun me sal de la cabeça.

- You sei home, cumigo ye l mesmo, mas ten que saber ler i esso solo s’alhá fur, nós nunca daprendimos i agora somos uns burricos, uns cimpres. Moramos acá ne ls quintos de ls anfiernos. Que sabes tu i you de l mundo?

A el nunca le gustou de fazer la rega a las tardes, que siempre ateimaba, la tierra stá un forno, l rechino ye mi fuorte.

- Mulhier, ye berdade que a las lheiras le gusta este frescor de la regas pula nuite, mas se fusse pula manhana quedarien cun auga para atamar la sede pul die.

Era ua cousa quel nunca iba a tener la certeza. I l porquei, tamien só Dius sabie. De l carreiron, que abaixaba lhadeira abaixo, ampeçórun a oubir tamanho bruido que solo s’armanaba a termienta, salida de las patas de cabalhos i mulas ancubiertos pula polareda alhebantada de l trote. Corridos donde nun se sabie, mas a la Quinta de las Fornalhas se querien arrimar. Nien tiempo de se scunder tubírun, que lhougo la fúria i rábia daqueilha scumalha se fizo sentir. Solo se salbou la nina que, quijo l çtino, nesse die fui cun un probe pelegrino, que de tierra an tierra por ende fazie l sou camino. Ajudado por un burro bielho, carregando ls sous traste i la sue alma nua de paç, habie abandonado ls prazeres de l mundo yá muitos anhos, a esta bida eirrante se habie antregado, staba apartado de todo i de todos. Sien pecados nien cuontas a dar, cumo l biento deixaba-se lhebar, pula arrenega de nun querer lhuitar. Quando se dou de cuonta de la zgráçia que s’arrimaba a aquel sítio i que l peligro pa la nina era muito, an sou burro i capa l’amouchou. Para bien lhoinge la lhebou, i cun el bagamundou por sítios çcoincidos.

Anhos apuis, quando la guerra acabou i l assossego i paç als termos ermos bolbiu, l pelegrino achou por bien antregar la nina que naqueilha zgáciada el habie lhebado de la Quinta de las Fornalhas. Quinta que agora era tocada por tiu Raposo. Assi, aqueilha nina que naciu amperrunhadica, que manou na mamadeira de la chibica, que sous pais amórun i registórun de Rita, que por eilha regában la huorta na Quinta de las Fornalhas. Donde nunca habie de tener salido. Donde habie sido ua nina feliç, cun muitos mimos i carinos, arrodeada de ls sous pitos i gaticos fizo a sou modo l mundo. Fui salba de ls farrapilhas i matadores i lhebada por un bielho pelegrino que deilha cuidou mas de cousas buonas arredada quedou. Nun fui a la scuola, cama nunca mais tubo, quemiu las sobras i las sopas de códias, ousou trapicos i ne l sou pelo nun mais tubo ramicos de manjaricos. L bun pelegrino nada podie fazer, guardaba-la mas l sou tino de pouco ajudaba. Querie-la muito, mas pouco le podie dar. Un pelegrino nun ten cama, nun ten mesa.

Casou-se cun Raposo, n’Eigreija de la pobaçon de Purros. Hoije l nome de senhora tenie, i bien merecido era.

Faustino Antão