terça-feira, 19 de fevereiro de 2008

Lhembráncias de l outro mundo (02)



Por Ana Maria Fernandes



L Postigo


Inda nun me dá la gana de falar de la nuossa chegada a França. Inda quiero mais un cachico lhembrar-me de cumo era la nuossa bida an Sendin antes de la ida… para outras tierras, tierras defrentes…

La casa adonde bibiemos i adonde naci, you i muitos outros, filhos, nietos i biznietos de la bó de miu pai, Ana Pina, al lhargo de anhos i anhos, talbeç seclos, solo tenie trés debisones: ua pequeinha preça de casa, ua pequeinha cozina de teilha bana i un quartico cun ua çpensa adonde tamien poucas cousas cabien...

Mas la purmeira debison, mesmo a l’antrada - adonde mie mai tenie la sue máquina de questura, ua de las ralas cousas que mius pais habien podido cumprar cul denheiro ganho por eilhes dous, subretudo miu pai cumo çapateiro, an Sendin, zde la eidade de 11 anhos -, era ua salica de trés metros por quatro, quando muito, a que se tenie acesso zde la rue, hoije rue 1° de Maio, naqueilho que ye hoije ua parte de la atual casa cun dous andares situada ne l número 4. Antrábamos por ua puorta cun postigo. Hoije yá nun ye l caso i por un lhado ye bien pena!

Yá nun se me lhembra de que quelor era la puorta; só sei que era de madeira i talbeç nunca tubisse chegado a ser pintada mas tenie un postigo i desso si se me lhembra bien: inda l stou a ber mesmo passados quarenta anhos. Tamien sei donde me ben inda hoije l miu facínio pulas puortas cun postigo i nun m’admira qu’inda hai pouco tiempo na mie casa aqui an França (Tamien un die, ende an Pertual?) tenga mandado poner dues puortas (i nun tardarei a mandar poner ua terceira), todas cun postigo. La rezon ye mui simples: siempre gostei, zde esse tiempo an que inda bibiemos an Sendin, de ber i deixar antrar la lhuç de l die i l aire cada beç que mos dá la gana, nun solo pulas jinelas cumo tamien pulas puortas, talbeç inda mais pulas puortas: aqueilhas que ténen postigo… Cumo hai quarenta anhos atrás…

Faç sol … Éntran pul postigo, an quaije toda la manhana i até al lhargo dua buona parte de la tarde, raios antensos de lhuç; la pequeinha preça de casa, que nun ten outra jinela senó essa, stá chenica de claridade i pongo-me a mirar marabilhada cumo quien bai sorbendo las pequeinhas cousas de la bida para las ínfimas partículas de puolo que nun páran l sou beilado cintilante de lhuç i de mobimiento…

Chuobe an Sendin… Cumo solo tengo quatro anhos i inda sou mui baixica, subo-me anriba dua cadeira – la única ou anton ua de las dues que solo teniemos - i assomo-me al postigo para ber caier las pingas d’auga que als poucos ban ancharcando la rue. Stou solica, mie mai nun stá. Nesse die, cumo noutros tamien, fui a la huorta para scabar cul sacho que lhieba siempre nas alforjas; fui a arrincar patatas i a sembrar freijones, a fazer mil i uma cousa cumo siempre. Saliu cedo pula manhana para regar tamien cuidando que iba a fazer sol cumo onte, inda you staba a drumir na mesma cama qu’eilha; nun ye l campo que falta zde que miu pai se fui pa la França anque a las bezes tamien benga a drumir cun nós la Prazeres que ten siete anhos i mora a solo dous passicos cun la mai i ls trés armanicos nua casica tan pequeinha cumo la nuossa; l pai tamien se fui pa la França, el i outros! muitos outros!, yá me cuntou Prazeres que sabe siempre muita cousa. Quando nun queda a drumir an nuossa casa, drume an casa deilha nun quartico por adonde yá acunteciu caier niebe, cumo neste Ambierno atrasado, mesmo anriba de la cama adonde drumie cul armano, l’Antonho, que ye un anho mais bielho i cun las dues armanas mais nuobas qu’eilhes… Lhebou mie armanica, mie mai; nun la quijo deixar ne l brício porque inda ten que le dar la teta; mas nun bai a tardar, assi i todo cansadica cumo siempre, mas cun brilho ne ls uolhos, las alforjas carregadicas d’yierba pa la nuossa mulica i dues pitas que tamien tenemos, alguas scobas secas para acender l lume i nun l deixar apagar; nun quier, mie mai, que ándemos a gastar las cerilhas i l gaç que cústan denheiro i porque l lhume faç siempre falta. La nuossa bezina, Senhora Dona Lurdes, ye que ten un fugon mui guapo i grande; ye la filha de tiu Eduardo Aleixo an casa de quien miu pai trabalhaba cumo çapateiro antes de ir pa la França… Tanto l fugon cumo la botija cústan denheiro!, diç mie mai; nun podemos cumprar todo l que mos dá na gana; tamien le custa muito a ganhar la bida a tou pai na França… Mas nun bai a tardar a benir, mie mai, a cabalho na sue mulica branca que cumprou cun miu pai antes que el se fusse para la França; i antes qu’eilha torne porque ye capaç de tardar hoije, mesmo assi, por bias de l’auga que nun pára de caier, inda ye capaç d’aparecer mie bó Ana, la mai de mie mai, que mora mui acerquita de la nuossa casa i que ye capaç de traier ua fogacica, uas nuozes i uas almendras; i uas alforjas rotas tamien para que mie mai las remende cun filo gordo na máquina; miu abó Manuel Dau, hai quien tamien l chame tiu Manuel Ganga, anrabiou-se algues bezes cun miu pai; sei que nun querie que mie mai se casasse cun el; querie que se casasse cun ua pessona rica; cumo tal un guarda; dében de ser ricos ls guardas! Mas you, ye al miu outro abó, que tamien se chama Manuel, a quien quiero mais: miu abó Manuel Paixareiro; nun sei porque ye que l pai de mie mai acha que este ye probe; ye berdade que la casa del ye mais pequeinha, só ten trés quarticos i criou alhá siete filhos i uns até quaije el solico porque mie bó, la mai de miu pai, yá oubi dezir, morriu-se dua maleita na barriga quando miu pai solo tenie uito anhos; ye el l mais nuobo de todos ls armanos; mas miu abó Manuel Paxareiro, inda mais zde que miu pai se fui pa la França, traimos siempre uas cousas buonas para comer de la huorta: la de l Barrocal, adonde todos ls filhos del, mius tios i mies ties i tamien mius pais, ténen todos un cachico, uas leiricas, anque solo haia un poço i, al fin, pouca auga para tanta giente; i tamien la de Forcaleiro que queda mais loinge, nas arribas. Ye perciso andar a cabalho na burra muito tiempo, ua manhana ou ua tarde anteira quaijeque para chegar alhá, yá oubi dezir, an pie dun riu mui grande i mui fondo adonde cáçan peixes mui grandes tamien; ye dessa huorta que miu abó mos trai freijones, patatas i mais outras cousas, i até fruita quando la hai; nun dá mais porque gusta de repartir antre todos i somos mesmo muitos; yá mos chegou a traier anéspras, cereijas, almeixinas, moránganos i até meligranas i laranjicas ne l ambierno que sáben cumo miel! Hai pessonas cumo la nuossa bezina, Senhora Dona Lurdes, que gústan muito de cumprar cousas que miu abó trai de Forcaleiro porque diç que sáben bien melhor que aqueilhas que son cumpradas ne l soto; mas el, quaijeque siempre a rir, nunca se squece de mos dar tamien a nós i a todos aqueilhes que le quieren bien. Ye por esso que you i toda la giente gustamos tanto del. Menos l miu outro abó. Nun sei porquei! Un die destes, gustaba you tamien de ir até Forcaleiro para ber cumo ye essa huorta de miu abó; debe de ser guapa, bien guapa!, i para ber tamien cumo ye l riu de que yá oubi falar tanta beç. Ye grande!, Ye mui grande!, yá me dezírun l outro die uns garoticos cun quien andube a morar na rue, Mas grande cumo quei ?, preguntei you, Grande cumo de las Cortinas até las Eiras i mesmo até la Staçon!, respundiu Antonho, l’armano de Prazeres que yá ten uito anhos i yá stubo un die cula mai bien acerquita de l riu alhi pa ls lhados de l Çaramal adonde ténen ua terrica i uas oulibeiras para la ajudar yá que l pai tamien se fui pa la França. Que grande! dixe-le you i de tan admirada, até quedei a mirar para el cumo de la outra beç quando yá era de nuite i nun paraba, el i outros de la mesma eidade, de saltar porriba de la fogueira ne l die de San Juan... Ai! mas yá stou a achar que mie mai stá a tardar; tubo que se abrigar de l’auga pula cierta i nun sei se bai a benir hoije miu abó Manuel Paixareiro; hai dies que nun ben porque queda a drumir an Forcaleiro. Nun bai a ser hoije talbeç que bou a comer outra beç cereijas i moránganos cumo hai dous dies; sáben bien melhor que las almendras, las nuozes i ls figos secos que mos trai mie bó i sáben tan bien cun ua talhadica de pan molhado ne l cántaro i açucre anriba! Depriessa! diç siempre mie mai quando pongo l pan ne l cántaro; bamos a ber se deixas caier forfalhas andentro que percisamos dessa auga para buber, fazer l caldo i até para mos lhabarmos i ten cuidado tamien de nun deixar caier l pan na rue, tu que gustas tanto de ir a comé-lo pa la rue, na soleira de la puorta ou assomada al postigo; yá me l dixo mil bezes mie mai. Mira, Aninhas, se nun fazes las cousas cumo you te digo, nun sei cumo bamos a fazer. Se hai ua cousa que custa mesmo muito ye ir a buscar auga a la fuonte i traié-la para casa quaije a las cuostas todos ls dies; bai tu tamien i trai uns cantaricos, ls que pudires. Diç-me esso mie mai i antendo que la bida nun seia nada fácele para eilha. Se miu pai stubisse acá ajudaba-mos a fazer todo, mas mesmo todo. Mas nun stá, yá hai tanto tiempo! Até nien se me lhembra quando se fui; até mi armana nun habie nacido; nien sei quando l bamos a ber outra beç… Cun esto todo, yá chobiu tanto çque me lhebantei que la rue stá chenica d’auga mas la chuba yá nun cai cumo caie hai un ratico, nun cai cun la mesma fuorça i até parece que la pessona que ben ende a cabalho toda molhadica ye eilha; ye mie mai que ben na sue mulica branca a pingar auga tamien; até l xal que lhebou para tapar mie armana que trai al cuolho bien parece que ben todo molhado tamien. Ben toda cansada, mie mai, i desta beç sien brilho ne ls uolhos: «Debrebe, Aninhas ! Bai-me a saber dun panho para secar tue armana i trai-me tamien outro xal; nunca pensei que ampeçasse a chober desta maneira; nien cheguei a ir a la huorta; tue armana choraba i you yá nun sabie l que habie de fazer.» I cuntinou a falar assi mie mai, yá andentro de nuossa casa, triste i zanimada, i quaijeque a chorar eilha tamien: «Yá stou farta desta bida que ye la nuossa. Yá nun m’amporto de deixar acá até l pouco que tenemos. Bamos para adonde stá tou pai. Bamos pa la França. I será l que Dius quejir. Yá ye tiempo que las cousas demúden ua beç para todas!»

I ne l mesmo momento an que mie mai acababa de dezir estas palabras, un raio de sol strourdinairamente antenso antrou pul postigo de la puorta d’antrada de la nuossa casica que quedou chenica de lhuç; yá nun se oubie ua pinga d’auga caier na rue… La lhuç, l sol, la bida tornában a aparecer i antrában outra beç pul postigo…

Quaije cinco meses apuis, cerremos a chabe la puorta i l postigo dessa nuossa casica de Sendin, casa ancestral, casa de siempre... I fumos-mos para onde staba miu pai; fumos-mos pa la França!

Quedemos trés anhos sien tornar… Até qu’un die an Maio…

Abrimos outra beç la puorta…

la puorta… i l postigo!

Ana Maria Fernandes




sexta-feira, 15 de fevereiro de 2008

Jasus

Cuonta de Miguel Torga

Comien todos l caldo, arrecolhidos i calhados, quando l nino dixo:
- Sei un niu!
La Mai lhebantou para el ls uolhos negros, a preguntar. L Pai, esse, perdido na lunjura questumada, nien oubiu. Mas l pequeinho, ou pa le respunder a la Mai, ou pa spertar l Pai, tornou:
- Sei un niu!
Ende l bielho oupiu l capion de ls uolhos pesados, i quedou tamien cun atento.
L nino, antoce, un cachico albrotado, cuntou-le. Cuntou que a la tarde, quando benie para casa cula canhona, bira un pintaxirgo a salir de andrento un grande cedro. I tanto mirara, tanto afilara ls uolhos pa la spessura de la rama, que çcubrira l manhuço negro, a la punta de riba, nun galho.
La Mai buie las falas de l filho, a beisá-lo todo cula lhuç de l’alma. L Pai tornou al caldo.
Mas l nino cuntinou. Dixo que ende prendira la canhona a ua scoba i s’ancarrapitara pula arble al parriba.
L Pai lhebantou outra beç l capion de ls uolhos cansados, i quedou tal i qual cumo la Mai, zassossegado, cul resfuolgo parado, a oubir.
I l pequeinho iba chubindo. L cedro era grandíssemo, mui gordo i mui alto. I l corpico, colado a el, ancarrapitaba debagar, ua metade de cada beç. Frimaba purmeiro ls braços; i solo apuis las piernas abançában até adonde podien. Ende parában, fincadas na dureç de la casca.
La chubida lhebou tiempo. Fui até perciso çcansar trés bezes pul camino, ne ls tocos duros de ls galhos. Al fin, l restro tubo de ser a pulso, porque ls galhicos de la punta yá solo éran çfróncias.
Grimados, nien l Pai nien la Mai dezien nada. Deixában, chenos de miedo, calhados, que l nino chegara a la punta de riba, a la crona, i ponisse ls uolhos einocentes ne l uobo pintarroxado. L niu tenie solo un uobo.
Eiqui, l nino fizo-le parar l coraçon als pais. Todo squecido de l’altura a que staba, fazira cumo se bibir eilhi, acerca de l cielo, fura bibir na tierra, sien percison de ls braços coutelosos agarrados a nada. I dambos bírun nun sfergante l pequeinho a rodar, a caier-se d’alhá riba, de la punta de l cedro, ne l suolo duro i mortal de Nazaré.
Mas l garotico, anque amostrara, sien querer, que todo el se squecira de l barranco adonde staba suspenso, nun se caiu. Dira-se outra cousa. Apuis de agarrar l uobo, de cuntento, dira-le un beiso. I, al topar nel cula calor de la boca, la casca stalhara al meio i nacira d’andrento un pintaxirgo çprumadico.
I l nino cuntaba esta marabilha cula sue einocéncia questumada, cumo quando repetie la cuonta de Jesé de l Eigito, que oubira ler a un bezino.
Al fin, puso mui de mansico l paxarico antre ls palhaços de la cama, i abaixou. I agora, algo cumpormetido, mas cheno de la sue felcidade, sabie un niu.
La cena acabou-se nun silenço pesado. Solo apuis, al redror de l lhume caliente de l rachon d’oulibeira an brasa, ye que ls pais dezírun un pa l outro algues palabras misteriosas, que l nino nun antendiu. Mas para quei antender palabras assi? Querie era guardar andrento del l’eimaige daquel paxarico çprumado i pequerrixo. Esso, i al mesmo tiempo mirar mui zlhumbrado ls dedos de la Mai, que, albos cumo la niebe, filában lhino.
I tanto s’anchiu de l’eimaige de l pintaxirgo, tanto mirou pa la ruoca, l fuso, i aqueilhes dedos ables i marabilhosos, que lhougo deixou caier la cabeça chena de suonho ne l cuolho birge de la Mai.

Miguel Torga, Bichos
Traduçon de Farcisco Niebro
.
.
.
.
.
[an pertués:
.
Jesus
Comiam todos o caldo, recolhidos e calados, quando o menino disse:
- Sei um ninho!
A Mãe levantou para ele os olhos negros, a interrogar. O Pai, esse, perdido no alheamento costumado, nem ouviu. Mas o pequeno, ou para responder à Mãe, ou para acordar o Pai, repetiu:
- Sei um ninho!
O velho ergueu finalmente as pálpebras pesadas, e ficou atento, também.
A criança, então, um tudo-nada excitada, contou. Contou que à tarde, na altura em que regressava a casa com a ovelha, vira sair um pintassilgo de dentro dum grande cedro. E tanto olhara, tanto afiara os olhos para a espessura da rama, que descobrira o manhuço negro, lá no alto, numa galha.

A Mãe bebia as palavras do filho, a beijá-lo todo com a luz da alma. O Pai regressou ao caldo.
Mas o menino continuou. Disse que então prendera a cordeira a uma giesta e trepara pela árvore acima.
De novo o Pai levantou as pálpebras cansadas, e ficou tal e qual a Mãe, inquieto, com a respiração suspensa, a ouvir.
E o pequeno ia subindo. O cedro era enorme, muito grosso e muito alto. E o corpito, colado a ele, trepava devagar, metade de cada vez. Firmava primeiro os braços; e só então as pernas avançavam até onde podiam. Aí paravam, fincadas na casca rija.
A subida levou tempo. Foi até preciso descansar três vezes pelo caminho, nos tocos duros dos ramos. Por fim, o resto teve de ser a pulso, porque eram já só vergôntias as pernadas da ponta.
Transidos, nem o Pai nem a Mãe diziam nada. Deixavam, apavorados, mudos, que o pequeno chegasse ao cimo, à crista, e pussesse os olhos inocentes no ovo pintado. O ninho tinha só um ovo.

Aqui, o menino fez parar o coração dos pais. Inteiramente esquecido da altura a que estava, procedera como se viver ali, perto do céu, fosse viver na terra, sem precisão dos braços cautelosos agarrados a nada. E ambos viram num relance o pequeno rolar, cair do alto, da ponta do cedro, no chão duro e mortal de Nazaré.

Mas a criança, apesar de mostrar, sem querer, que todo se alheara do abismo sobre que pairava, não caiu. Acontecera outra coisa. Depois de pegar no ovo, de contente, dera-lhe um beijo. E, ao simples calor da sua boca, a casca estalara ao meio e nascera lá de dentro um pintassilgo depenadinho.
E o menino contava esta maravilha com a sua inocência costumada, como quando repetia a história de José do Egipto, que ouvira ler a um vizinho.
Por fim, pôs amorosamente o passarinho entre a penugem da cama, e desceu. E agora, um nada comprometido, mas cheio da sua felicidade, sabia um ninho.
A ceia acabou num silêncio carregado. Só depois, à volta do lume quente do cepo de oliveira em brasido, é que os pais disseram um ao outro algumas palavras enigmáticas, que o pequeno não entendeu. Mas para quê entender palavras assim? Queria era guardar dentro de si a imagem daquele passarinho depenado e pequenino. Isso, e ao mesmo tempo olhar cheio de deslumbramento os dedos da Mãe, que, alvos de neve, fiavam linho.
E tanto se encheu da imagem do pintassilgo, tanto olhou a roca, o fuso, e aqueles dedos destros e maravilhosos, que daí a pouco deixou cair a cabeça tonta de sono no regaço virgem da Mãe.]

domingo, 10 de fevereiro de 2008

La fardela de las lhembráncias



[Bina Cangueiro trouxo amportantes testos a la lhéngua mirandesa, que scribe cumo poucos i que la ten ansinado cumo porsora ne ls cursos de la Associaçon de Lhéngua Mirandesa. Ye nacida an Augas Bibas i, apuis de muitos anhos a bibir an Fráncia, bibe an Lisboua. Nunca deixou arrincar las fuortes raízes que la prénden a la tierra de Miranda.

Este i outros testos que eiqui se ban a publicar yá ténen alguns anhos i fúrun publicados na rebista de la UNEARTA (União dos Escritores e Artistas de Trás os Montes e Alto Douro) i ne l Jornal Nordeste. Hoije ye mui defícele achegar-se un a eilhes, l que ye ua pena. Por esso eiqui quédan, yá que fázen parte de la lhiteratura mirandesa.

AF.]




Por Bina Cangueiro

Mie bó lhebou para l’Argentina ua fardela de lhembráncias. Ua bida atada nun bencielho que nun cabie ne ls braços dun gigante. Astanho fui a ber l que tenie quedado por alhá. Zatei la fardela i bi salir tanta cousa que corrie cumo l’auga dun manantial. Agora yá naide las poderá fechar outra beç, son cumo semientes de yerbas que l’aire bai lhebando duns lhados pa ls outros.

Ua fardela feita de cachicos de chitas de muitas quelores i feitius, adonde cuntenie setenta anhos dua bida. Ende, ancerraba todas las lhembráncias de l sou mundo. Ls lhumicos que fazie ne l sou curral, cun uas menudicas, para se calcer anquanto cosie l bordo duas alforjas que sue cunhada Albira tenie ourdido al telar. Bidas de pessonas, de caminos ou d’ancruzelhadas. Staba todo carregado de stória i de cousas bibidas noutros sítios, noutros mundos. Parecie que todo falaba, las piedras, las arbres, las paredes, ls poços, las fuontes. Salie del lhugar, passeando l pensamiento pulas rues ou pul termo, para se parar adonde las cousas la chamában. Tanta cousa para cuntar!

Ne l Caminho de las Fraugas, aparecie todos ls anhos, ne l die 24 de Júnio, la Moura Ancantada. Cuntaba que l tiu Juan de la Capielha, quando era rapaç nuobo, la tenie bido cun un standal de lhençoles brancos. Era ua cousa tan linda que quedou mui admirado quando oubiu ua boç que le dezie: “Nun tengas miedo, sou ua princesa ancantada. Se tu me zancantares serás l’home mais rico destas redundezas. Para isso solo tenes que antrar nesta fraga. Beias l que bires, nun te assustes”.

Era por ende meia manhana, tenie-le cuntado tiu Juan, antrou ne l buraco de la fraga i todo se fizo lhuç. Parecie que l sol tenie antrado andrento, habie inda mais claridade do que se fura de die. Nisto biu ua queluobra mi fuorte, capaç d’angulhir un home. “Balha-me Nuossa Senhora”, pensou el cheno de miedo. La queluobra arrastraba-se pul chano i cada beç s’acercaba mais del. Puso la cabeça anriba de l sapato i ampeçou a angarrar por las piernas arriba cumo ua yedra a ua parede. Tiu Juan sentiu uns calafrius mui fuortes na spina. Nun se mexiu, i la queluobra cada beç s’anroscaba mais a el. Yá solo bie la muorte a la puorta i quando la queluobra s’achegou a la cara, tiu Juan stremeciu. Eiquilho diç que fui cumo ua cousa de l outro mundo, naide pude eimaginar. Yá solo oubiu ua boç que le dezie: “Ah lhadron que me drobeste l’ancanto.” La queluobra zapareciu, i el achou-se outra beç ne l caminho, cumo se nada tebisse habido. Todos ls anhos, ne l die de San Juan, passaba siempre al pie de la fraga de la Moura Ancantada, na spráncia de ber outra beç l standal de lhençoles, mas nunca mais biu nada.

Bolaba anté la huorta de la Rola adonde tenie ua figueira tan grande que nunca se le acabában ls figos. Era ua fartura. La soma de resairos de figos passados q’eilha fazie pa l ambierno, yá l perdira la cunta.

Falaba de l Molino Nuobo i de la ribeira. Quantas bezes eilha andubo esse carreironico, uas bezes a lhebar pan al molineiro, outras bezes a poner l lhino a amolhecer pa l bater. Quedaba-se a mirar para ua cousa sin la ber, anté que un de ls nietos le dezie: “Cuonta bó, cuonta!”

Dezie cousas que muita beç solo eilha antendie. Nun se daba de cuonta cumo era deficile para aqueilha giente eimaginar ua terrica cumo Uba. Fazie de la sue tierra i de la sue bida cuntas que nun s’acabában, dando-le gana a todos de un die besitar la tierra d’abó.

An Buonos Aires nun tenie pitas i yá nun podie aporbeitar las códias amolhecidas. Era todo sperdiçado. Ls cachicos de pan íban-se çfurfalhando ne ls bolsos, anté que ls sacudie na yerba pa ls páixaros. Isso fazie-le lhembrar las nebadas d’ambierno quando la niebe s’anfuracaba pul curral i ls paixaricos benien a ber se achában algo de comer. Aposto que l curral debie de star cheno de aranheiras i de tierra. La sue Marie yá nun benie a barré-le la casa, se bien calha anté yá habie boteiras. Fui anton que le pediu al sou Jesé que le screbisse ua carta para Alzira.

Jesé apuso-se i ampeçou a screbir la carta.

“Buonos Aires, 14 de Márcio de 1975.

Querida Alzira,

Dius querga que al recebires esta mie carta stéiades todos an purfeita salude, que you quedo bien al pie de ls mius filhos i de ls mius nietos, grácias a Dius. Todos me quieren muito, eiqui nun me falta nada.

Alzira, manda-me dezir cumo stá Catrinica, que me lhembro muito deilha. Spero que nun te deia muito trabalho. Dius te deia bien salude para aguantar la tue cruç. Tenes ido a Bergança cun eilha? Nunca deixes acabar ls remédios para que nun le deia l mal.

Alzira, mira a ber se nun hai teilhas scachadas ne l telhado de l sobrado ou de la adega.You digo-te isto porque sei que tu nun passas de l curral, adonde deixas a Catrinica anquanto bás a fazer las tues bidas, i se nun fures a ber nun lo pudes adbinar. Se las houbir, di-le al tou Manel que las tire.

You inda nun sei quando me eiran a lhebar. La mie Ana pormetiu-me que me benie a buscar pa l berano. Tengo muita gana de buer ua pinguita d’auga fresca de la Fuonte de l Uolmo. Solo de pensar que torno a ber la Calçada de l’Amberniço, l miu coraçon pon-se als poulos, anté me parece que tengo binte anhos. Querie-te pedir un fabor: deixei la roupa de la mie mortalha ambrulhadica na arca de l miu quarto, i tengo miedo que le deia la pulielha i que nun steia en stado quando me fazir falta. Mira a ber se stá todo an cundiçones.

Nun sei se tenes fabricado las hourticas de l Ribeiro i de l Prado. Astanho tenes que poner mais uns sucos de batatas, para you tener que comer pa l ambierno. Nun deixes andar ls ganados ne l tapado de la Pertadura porque me bótan las paredes todas abaixo.

Querie tamien pedir-te l fabor de nun me deixares perder la binha de l Rodelon. Di-le al tou Manel que me la pode. Bou-le a screbir a la mie Ana para que pague las geiras que fazir.

Alzira, saberás que gusto muito de Buonos Aires. Eiqui las casas son mui altas i hai muitos, muitos altmobles! Eiqui fáltan-me las çucenas brancas de l’hourtico de casa i tengo muita buntade de me sentar a las portaladas a mirar pa ls cabeços de la Cigarrosa, ou miesmo pa la casa de l senhor Zezinho de l cabeço. Solo de poder dar las buonas horas a las pessonas que pássan, chega-me para quedar bien çpuosta.

Cun isto nun te anfado mais, muitas besitas i sauidades, que só a la bista ténen fin. Dá muitas besitas mies a la tie Regina, a Beatriç, a la tie Marie panadeira, al tiu Antonho, a Generosa i a quien por mi te preguntar.

Marie del Sprito Santo Lourenço.”

Mie bó bibiu na Argentina siempre asperando l die en que bolberie a ber las lhadeiras antre Mora i Atanor, q’eilha tanta beç chubiu a cabalho na burra ou a pie. L resairo, feito de carunhas de azeituna, na mano, pedindo a Dius pulas sues armanicas que stában an Buonos Aires. Siempre carregada cun dous pares d’alforjas adonde, bien arrumadicos, lhebaba uobos cun palha, garbanços ou chícharos. Tenie muita buntade de ir outra beç a Lagoaça, a Santiago, a Sanhoane i outras tierras adonde eilha tenie tanta giente amiga. Ne l fondo de la sue alma, eilha sabie que esses sítios yá nunca mais ls berie.

La repuosta a la sue carta, que tanto sperou, nunca chegou. Perdiu l’alegrie i deixou de sperar porque pensou que la tenien squecido. Partiu quando perdiu la speráncia de tornar.

Coincer essa família de que mie bó tanto mos falaba fui muito eimocionate. Ua çtáncia i un mar mos apártan, mas ua fuorça mos ajunta. Somos nietos de la miesma bó. Bi ls derradeiros sítios adonde eilha bibiu, i fui cumo sbarrá-me cun eilha. Bolbi mais rica porque trouxe cumigo un cachico de la sue alma i un resairo feito de carunhas de azeituna.

Bina Cangueiro

25 Outubre de 2003


sábado, 9 de fevereiro de 2008

Lhembráncias de l outro mundo (01)




[Ampeço hoije la publicaçon de testos dua nuoba scritora mirandesa, que tamien yá ten publicado ne l Jornal Nordeste i an blogues. Digo nuoba porque ampeçou a screbir an mirandés hai mui pouco tiempo. Trai pa la lhéngua mirandesa ua scrita special i ua spriença de bida que an muito la poderan anriquecer. L mais de ls scritores mirandeses crecírun na aldé i esta ye la sue refréncia. Tamien Ana Maria Fernandes ten essas raízes, mas ten bolado por outros cielos, yá que bibe an Fráncia zde ls purmeiros anhos de eidade. Cumo acumpanhou ls pais, nunca deixou de oubir falar l mirandés, que l’acumpanha zde que naciu, cumo mos cunta neste purmeiro testo. Ye mais un eisemplo de l mirandés sparbado pul mundo, quier dezir, fuora de la tierra que ye la sue.

AF.]




Por Ana Maria Fernandes



Ua palhica para dar bida

L Mirandés fui la purmeira lhéngua que mais oubi falar até quando andaba andentro de la barriga de mie mai i l die an que naci – die de Eimbierno, ne l ampeço de ls anhos sessenta, nua pequeinha casa cun solo trés debisones, tal i qual ou quaije cumo ne l tiempo de l’abó de miu pai a quien la casa habie pertencido, tie Ana Pina - solo debie de falar pertués pula cierta l doutor Raposo que miu pai acabou por ir a chamar porque l purmeiro parto de la sue jobe mulhier que solo tenie binte anhos – i el tamien solo tenie binte i dous – yá staba a alhargá-se zde bárias horas de maneira preoucupante i la criança nun habie maneira de nacer…

« Ah, Senhor Doutor - debe de haber dezido miu pai meio atrapalhado, misturando la sue lhéngua de siempre cun aqueilha que al lhargo de quatro anhos le fúrun ansinando ls porsores na scuola primaira an Sendin - benha lhougo que pudir Senhor Doutor, benha, que la mie Dlubina bei-se mui mal para tener l garoto… ». Mas, a nun ser el, l Doutor Raposo, l único doutor que habie an Sendin naqueilha altura cumo fui l caso por muitos anhos; a nun ser tamien ua ou outra bezina i até mie mai que tenie la quarta classe i que siempre gustou muito de falar « grabe », todos ou quaije falában Mirandés nesse die an que naci i ne ls outros depuis tamien. Todas subretodo : la parteira, tie Sabel, que la fúrun a chamar até antes de l Doutor Raposo i que moraba mesmo alhi acerquita na rue de l Baiunco ; mies ties, cunhadas i armanas de mius pais, antre las quales Ster Boteira i Arminda Paxareira que tamien morában a dous passos; mie abó Ana, mai de mie mai que era natural de Bila Chana i que falaba un Mirandés algo defrente daquel que se falaba an Sendin ; bezinas i outras pessonas coincidas ou de família que benírun a ber mie mai i l garoto que era ua garota afinal: ua garotica…

«La garota mal respiraba, sabeis. Tubírun que le poner ua palha na boca i assoprar para le dar fuolgo senó inda se morrie! Fui Ster Boteira que tubo l’eideia. Yá ten trés filhos. Sabe bien l que ye preciso fazer nestas oucasiones… »

La tal palhica que mie tie Ster Boteira me puso na boca para me dar fuolgo – fuolgo de bida - si debe de haber sido ua buona eideia porque siempre me cuntórun que fui cumo milagre santo i que fui quedando depuis cada beç mais reguila i fuorte ; i binte dies mais tarde, an Sendin, era batizada pulo Padre: Era die de Natal.

I por mais quatro anhos i quaije cinco, fui siempre assi : falaba-se eissencialmente Mirandés, an casa i na rue, na aldé i ne l campo… Amperturbablemente…

Até que un die, depuis de las bendimas, an Outubre, lhougo a la purmanhana cedo, inda cun de nuite, yá miu pai habie eimigrado pa la França iba a fazer dous anhos, salimos de Sendin, you i mie armana que solo tenie anho i meio, mie mai, ua amiga deilha i la filha que tenie uns 14 ou 15 anhos para ir al Porto nun camboio que seguiu a cierta altura, por bárias horas, l curso de l riu Douro…

Die de Outubre de 1966… Fumos oulhando pula jinela esse riu que era tamien un pouco l nuosso mas que iba agora quedando cada beç mais ancho al punto de mos ampressionar cada beç mais… Die de biage, de çcubiertas i de mudanças que anunciában outras maiores… Un die i até dous que passemos a fazer todo l que mos pedírun para cunseguir passaportes i poder eimigrar depuis sien que fura clandestinamente cumo als nuossos pais i a muitos outros habie acuntecido.

Die de Outubre… Purmeiro die de la nuossa bida an que ampecemos berdadeiramente a oubir falar quaije sclusibamente ua lhéngua defrente mas tamien aparecida cun la nuossa: l Pertués, esse falar « grabe » de que íbamos als poucos notando cada beç mais las defrenças; lhéngua falada por homes fardados que cuntrolórun las nuossas passaiges ne l camboio antre ls quales un que até era de Sendin i cun l qual las nuossas mais se ponírun a falar ua buona parte de la biage; mas tamien i subretodo las anfermeiras i outras funcionairas ne l Porto que mos mandórun fazer análezes, bereficórun se las nuossas bacinas stában an die, reclamórun retratos, carimbórun i cuntrolórun papeles… i que tenien chambres brancos, an salas mui brancas tamien, i que sunrien i até me parecírun simpáticas…

Bolbimos para Sendin cun ls passaportes mas tamien cun ls uolhos i ls oubidos chenos de sonidos, de palabras, frases, eimages, recordaçones i eideias nuobas, suonhos … i conchas de l mar que bimos alhá pula purmeira beç.

Uns dies depuis, chegou miu pai de la França i poucos dies mais tarde, an Nobembre, bolbimos a salir de Sendin mas desta beç cun el i para ua biaige muito mais lharga durante la qual fumos oubrigados a agarrar bários camboios i que durou mais de dous dies; biaige pa l çcoincido que mos lhebou para loinje…loinje de l riu Douro… i dua cierta maneira fechemos para siempre la pequeinha casa de Sendin… Para siempre!

Mudemos de paíç i als poucos fumos demudando tamien de lhéngua… L Francés ampeçou a anchir cada beç mais ls nuossos oubidos, la nuossa cabeça, ls nuossos suonhos, la nuossa eimaginaçon inda chena de recordaçones i de eimages de la nuossa Tierra de Miranda i de ls anhos que habiemos passado alhá… assi i todo : dua bida mais que modesta i até defícele que habiemos coincido até ende i de perspetibas que bien parecien que mos habien sido cunfiscadas, a nós i a muitos outros

Mas hoije, you pregunto : i se l’Anternete fusse outra palhica cumo antigamente? Ua palhica por adonde passa l fuolgo outra beç… fuolgo houmano pula cierta neçairo para que cada un puoda cuntinar a falar, pensar, screbir, eimaginar, sonhar i daprender tamien cada beç mais cousas subre l Mirandés i las nuossas ouriges, cousas que parece que mos fázen falta, cousas que talbeç tamien mos téngan sido cunfiscadas… cousas neçairas para que la Nuossa Lhéngua puoda cuntinar a bibir…

Un pouco, cumo you talbeç, quando staba acabada de nacer mas meio marimunda i mie tie Ster tubo l’eideia de me poner ua palhica na boca para me dar fuolgo…

Fuolgo de bida…

Até hoije.


Ana Maria Fernandes