quinta-feira, 12 de março de 2009

L oulor de la fornada

[ua cuonta de Faustino Anton]



L oulor a pan cozido, de la redadeira fornada, ajuntaba-se agora al de la farina por to la casa de l forno i metie-se nas narizes de quienquiera que alhá antrasse. Cumo puolo dua arada, l que s’alhebantou de muitas penheiraduras quedou-se agarrado a las piedras bielhas de la parede, a las aranheiras que anfeitában las squinas i cantiados cumo niebe, anclariaba un cachico la boca de l forno çfraçando l negrume de l cisco agarrado, botando an todo un aire de çanceinho seco. Cumo ampolhinado, quedaba l lhenço cun que acubrie la cabeça, l xambre i l mandil de Sabel.

Este forno de pan era, assi, un rejistinte. Porqui se quedou, anhos i anhos sien cunta. L tiempo que medeaba las fornadas nun era l bastante para que l oulor caliente i farto de la códia de las fogaças de la redadeira cozedura se morrisse, cumo cumpanha tenie l de la farina molida ne l molino de la Ribeira d’Angueira. Nua mescla rica de gusto buono cul aire que mos antraba pulas narizes, marcaba la sue eidentidade por star acerca de casa, amponendo-se por tiempo de sobra.

Se hai oulores que de bien temprano ampeçamos a coincer, cumo l oulor salido de l lhume de scobas i galhas, a forno barrido i a cinza, a farina penheirada, a farelos, a pan nuobo de moletes i fogaças, a cunsuolo de fartura, estes son alguns deilhes. De l mesmo modo tamien fúrun siempre ls mesmos géstios, la mesma antrega, la mesma postura, la mesma deboçon para que eilhes sálen. Bundarie arreparar ne l que eilha iba a fazer esta tarde i saberiemos al que siempre fizo sue mai i sue abó quando amassában, éran géstios hardados, géstios copiados, géstios ciertos i santeficados que passórun ne ls tiempos duas pa las outras cumo íban a passar uas quantas quartas de farina pulas penheiras.

Todo l que sabie i agora fazie era dua repetiçon que daprendiu zde garotica. Cernir, ajuntar auga i formiento que bónden a la massa, saber l cierto sien medida, sien reloijo ou cuntador, saber l tiempo de lhebedar, l spertar de la massa i fenhir, era un saber que bieno agarrado a la cundiçon de mulhier, puis sous armanos nunca amassórun pan.

Ranhar l suolo de l forno, guardar l borralho, tener la certeza de la rojura para que la fornada quedasse cozida, éran coincimientos de la mesma scuola, passados de l mesmo modo, por mulhieres mestras chenas de spriencia i manos cun calhos. Era un daprender, bendo fazer, ajudando i scuitando de quien de l mesmo modo habie daprendido. Nun staba nada screbido an cadernicos, la lhiteratura destes géstios era queloquial, era toda ua memória que s’agarraba pul ber i tatear, pula spriéncia de fazer i bolber a fazer al lhargo de muitos i muitos anhos.

Flesbina, mai de Sabel, tubo ampeinho de passar este saber, sabie que era amportante, era un bien sagrado, hoije cundiçon de mai, cumo l fui dar de mamar a sue filha quando naciu. Deixá-la sien estes coincimientos era cumo abandonar ua criatura an tierra de naide. Mas eilha sabie que fui siempre assi, sabie que tenie que passar todos estes balores, sabie que l bien mais baloroso que le podie deixar era este. Riqueza armanada a esta outra nun habie, ser mulhier coincedora de to ls segredos de l’arte de panadeira era buono. Que serie dua filha que un die benisse a ser mai i mulhier dua casa se nun sabisse amassar l pan que ls filhos percisában de quemer? Mai que quier bien ua filha para todo esto ten que star lista, ten que ansinar, porparar i eiducar l tiempo todo.

Sabel tenie tirado esta tarde para amassar. Outras lhidas quedarien por fazer, mas pa la mesa habie ido la redadeira fogaça esta manhana. I quando esta fusse quemida outra tenie para alhá poner. Agora, botada al trabalho, anquanto ua mano fazie l Sinal de la Cruç l’outra, subre l cuolho, abotonaba l corchete de l xambre cumo se solo assi benisse l’eisatidon de la benezidura, sue boca batie de mansico ua reza xorda i fujida para apuis repetir la pessinaçon. A Santa Lucádia fazie estas ouraçones, pul Santíssimo Debino Sprito Santo las cruzes, i assi sue cabeça quedarie bien, l coraçon an paç i ls braços habien de tener fuorças bastantes para amassar mais ua beç. Andreitaba la masseira, çpinduraba las baras i las penheiras, botaba mano dua medida de farina i assi daba ampeço a la penheiradura de toda la farina que fusse percisa pa la massa dessa fornada.Inda na sumana atrasada habie cozido, fornada de siete fogaças que dában para nun faltar l pan na mesa de sue casa, nun deixar passar fame de pan l sou tiu i filhos. Era mulhier que cada beç que amassaba, fazie-lo cun ampeinho i gusto, antregaba-se de cuorpo i alma cumo se antregou parindo sous filhos.

Inda na pala, quando sacaba las fogaças de l forno, acarinaba-las cun sues manos cumo se fai a todo l que nace, cumo se fai a todo l que ben a este mundo i se quier cun gusto. Aquel forno era cumo un bientre, mórnio i rico, que andentro pul milagro de la cozedura lhigaba muitos sfuorços i ganas, salie del un eilemiento debino, que la fazie feliç i la felcidade de muitos. Quaijeque se podie dezir que las fogaças éran la paga que querie de todas las canseiras i sudores, que tenie nas relbas i bimas, sembraduras i aricos, nas segadas i trilhas, éran tamien l cunsuolo, la proba de que balie la pena bibir.

Las fornadas i las fogaças stában par’eilha cumo stában l sou casamiento i ls sous filhos. Quando chiçcaba l forno i sou cuorpo quedaba tomado daqueilha calentura, salida pula boca de l forno de las scobas i lheinha que ardien, solo s’armanaba a la calor que sentiu quando coinciu sou tiu. Quando sacaba las fogaças i las bie bien tostadas i cozidas, pan purfeito, senti tanta felcidade cumo quando ls sous garotos benírun al mundo. Sentie-se mai quando penheiraba, quando amassaba, quando metie l pan ne l forno, quando sacaba las fogaças. Nun sabie s’algue cousa habie an sue bida que tanto s’armanasse, gustaba d’amassar.

Quando ne ls dies d’arada, pul termo bien loinge de l forno, sacaba de la fardela la fogaça para quemer la merenda, aqueilha mesma de las fornadas que eilha amassou, nun era l oulor fuorte a tierra rebuolta pul arado, nien l oulor ouferecido puls outibales que sustituien l que salie de l miolho de la fogaça. Aquel oulor nun se morrie. Aquel oulor agarrado pula farina amassada i lhebedada cul formiento que lo fazie pan, nien ne ls dies lhargos de la segada se perdie. Las senaras douradas, que sperában pulas fouçadas de las camaradas de segadores, ls restroilhos, ls gabelheiros, ls manolhos i medas que zafían l oulor mais puro botado de la natureza nun apaga l oulor dua fogaça partida a la merenda.

Habien de anchir l cerron de l pastor, de l buieiro, de l scabador, fazer las sopas de la segada i l cunsuolo de ls probes. Sagrado tomado cumo nobre l pan serie siempre l regalo de ricos i probres. Tené-lo era la maior alegrie. La maior tristeza la falta del.

Faustino Antão