quarta-feira, 5 de setembro de 2007

Las trés maçanicas d'ouro


por Bernardo Fernandes Monteiro




Era ua beç un pai que tenie siete filhos, i nun tenie cun que ls mantener, nien trabalho que les dar. Lhembrou-se de ls ampuntar por esse mundo alantre, pra que fusse cada un porcurar modo de ganhar la bida. Chamou anton ls filhos todos, i dixo-le assi:
- Filhos, you nun tengo que bos dar, i nien sequiera trabalho; i por isso ye neçairo que cada un de bós baia a tratar de la bida, i ganhar pa l sustento, porque you yá stou mui bielho, i nun puodo mais.
Ls rapazes quedórun todos a modo de pensatibos, mas niun deilhes dixo palabra.
Quando chigou la ora de la partida, l pai chamou l mais bielho, i dixo-le assi:
- Bei alhá, filho, qual quieres mais, se la mie bencion, s’un cacho de pan pa l camino.
- Mais quiero l pan, - respundiu l filho.
L pai partiu ua fatila de pan, i dou-la al filho, que se fui.
Chamou depuis l seguinte an eidade, i fizo-le la mesma pregunta, i esse respundiu tamien que mais querie l pan. I respundírun l mesmo ls outros até al sesto.
Bieno depuis l mais nobico, que tenie solo siete anhos; i dixo-le l pai las mesmas palabras:
- Bei alhá, filho, qual quieres mais, se l miu pan, se la mie bencion.
L pequeinho ampeçou a chorar, i respundiu que mais querie la bencion. I l pai botou la bencion al pequeinho, que se fui ambora mui triste.
Salírun ls rapazes, i cada un tomou camino defrente, an cata de trabalho, u d’algun amo pra s’oufrecer. L mais pequeinho, esse, a bien dezir, nun sabie ond’iba, porque nien eidade tenie pra se gobernar, i a las bezes sentaba-se a chorar, yá mui cansado, até que a la boca de la nuite ancuntrou ua mulhier mui bonita, que se bolbiu par’el i dixo-le assi:
- Onde bás, nino?
- Bou a ganhar la bida, bou a serbir un amo, - respundiu l pequeinho.
El anton cuntou-le l que se tenie passado cul pai, i mais culs armanos. I l’aparcida dixo-le assi:
- Tan pequerrico?!
- Quieres tu ajustar-te cumigo?
- Quiero, si, sinhora, - respundiu lhougo l pequeinho.
- I anton quanto quieres ganhar?
- You quanto quiero ganhar? Ye l que me dir!
- Bien, stamos justos! Mas mir’alhá que ténes de me serbir siete anhos, i ne fin dou-te trés maçanicas d’ouro, que ye la suldada. Quieres?
- Quiero, si, sinhora.
L pequeinho fui algun tiempo de trás de l’ama; mas bai senó quando, ls dous desaparcírun n’aire, assi cumo nua nubre de fuogo. L pequeinho nun tenie descunfiado, mas l’ama era Nuossa Sinhora.
Por alhá andou l pequeinho siete anhos, que le parcírun a el siete dies, i ne fin desse tiempo l’ama ampuntou-lo, i dou-le las trés maçanicas de l ajuste.
- Toma! Dá-las a tou pai, i diç-le que ye pra te sustentar cun eilhas i als tous armanos. Mas nun las deias senó a tou pai. Toma cuidado!
L pequeinho fui-se lhougo ambora mui cuntente, muorto por dar al pai las maçanicas que habien de chigar par’el i pa ls outros filhos; i quando yá staba cerca de la casa, ancuntrou dous armanos que tenien yá bolbido mui pobres.
Ls trés ponírun-se anton a cumbersar, i l mais nuobo cuntou als outros la buona alma que tenie ancuntrado, i mostrou-les las trés maçanicas. Ls armanos quedórun ciegos cul brilho de l ouro, i pedírun-le muito al mais pequeinho que les disse a cada un la sue maçanica. Mas el dixo q’era solo pa l pai, i l pai que las repartisse por eilhes cumo quejisse.
An bista disto, cumo l armano nun querie dar las maçanas de buona gana, lhougo alhi terminórun matá-lo, i tirar-las depuis, i, se bien l pensórun, milhor l fazírun: mas qual fui l spanto deilhes, quando bírun que le nun podien arrincar de la mano las maçanicas, inda mesmo depuis de muorto!
Ls dous armanos terminórun anton anterrar l pequeinho, cuidando que l sou crime se nun sabie, porque naide l tenie bido; más dalhi a un més, pouco mais, un pastor, que passa pulhi, i bei ua canha mui biçosa i mui bonita que nacie onde l pequeinho tenie sido anterrado, cortou-la, i fizo ua fraita. Mas bai senó quando, l pastor pon-la na boca, i la fraita ampeça a dezir:
Toca, toca á pastor,
Que mius armanos me matórun
Por mor de trés maçanicas,
I al cabo nun las lhebórun.
L pastor quedou mui spantado cul acuntecido, i fui-se a tener dalhi cun carboneiro a’andaba ne monte a fazer carbon, i cuntou-le l causo. L carboneiro inda mais spantado quedou de la nobidade; i, mal que pega na fraita i se pon a soprar, la fraita q’ampeça lhougo:
Toca, toca, carboneiro,
Que mius armanos me matórun
Por mor de trés maçanicas,
I al cabo nun las lhebórun.
Quedou l carboneiro que nun sabie donde era: i cumo staba de camino par’ir pa l’aldé, i la fraita tenie la bertude de falar, pediu al pastor que le l’amprestasse, a ber s’alhá ne sou lhugar adebinában aqueilho.
Lhebou l carboneiro la fraita pa l’aldé, i lhougo que chigou a casa de l ferreiro, cuntou-le l acuntecido, i mostrou-le-la. L ferreiro pegou na fraita, i, mal se le puso a soprar, ampeça eilha:
Toca, toca, á ferreiro,
Que mius armanos, etc.
A este tiempo antraba na frauga de l ferreiro l pai de l rapazico muorto, que quedou mui admirado quando l ferreiro le cuntou l que dezie la fraita. Pega neilha l bielho, i pon-se a soprar, i la fraita dixo lhougo assi:
Toca, toca, á miu pai,
Que mius armanos, etc.
L bielho fizo-se mui amarielho, i lhembrou-se lhougo que las palabras de la fraita s’ajustában cula sue família. Nessa oucasion antraba na frauga un de ls filhos de l bielho, de ls que yá tenien bolbido, i que benie traier carbon par’aguçar uas ferramientas. L pai parece que l coraçon l’adebinaba, porque, mal l rapaç antrou na frauga, dou-le la fraita pra que la tocasse:
- Toca essa fraita!
Pon-la l rapaç a la boca, na sue buona fé, i la fraita ampeça lhougo:
Toca, toca, miu armano,
Que tu mesmo me mateste
Por mor de trés maçanicas,
I al cabo nun las lhebeste.
L rapaç quedou mui atrapalhado, i biu-se-le lhougo nas cara l sinal de l crime.
Mas, cumo ls filhos de l bielho éran siete, i solo dous ye que tenien bolbido, necitában saber qual era l muorto. Fúrun-se anton deilhi donde al pastor, que les lhebou onde tenie cortado la canha. I scaba, que scaba, mesmo ne sítio nun tardou que aparcisse l cuorpo de l pequeinho, inda cun las maçanicas d’ouro nua de las manos. Por mais sfuorços que alguns fazírun, nun fúrun capazes de le tirar las maçanas; mas, mal que l pai le tocou, lhargou-las lhougo. Biu-se anton que se trataba dun grande milagre; i lhebados a la preséncia de l cadabre ls dous armanos, estes cunfessórun l que tenien passado, i aparciu lhougo la Birge Santíssima, que arrebatou pa l cielo l cuorpo de l pequeinho ne meio dua nubre de fuogo.
Lhougo an seguida la tierra abriu-se, i angulhiu ls dous armanos.



Nota subre esta cuonta de Bernardo Fernandes Monteiro

Apuis dua publicaçon de la bersion desta cuonta popular cuntada por Trindade Coelho i por mi traduzida, apersento hoije la bersion dessa cuonta, screbida por Bernardo Fernandes Monteiro i publicada por José Leite de Vasconcellos an Opúsculos, vol. IV, Coimbra, Imprensa da Universidade, 1929, pp. 708-712. Trascribo la cuonta tal i qual ende stá, an bocabulairo, sintaxe i l mais, solo cula scrita al modo de la Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa i sue 1.ª Adenda.Fiç ua acumparaçon cun algun cuidado de las bersiones desta cuonta, la screbida por Trindade Coelho i la que mos deixou Bernardo Fernandes Monteiro. Anque se trate dua cuonta de la tradiçon oural stramuntana, que ambos a dous coincerien zde pequerricos, stou cumbencido que la bersion de l outor mirandés sigue quaije palabra por palabra la de l cuntista de Mogadouro, de tal modo que nun será eisagerado falar dua traduçon cun algues adaptaçones. Os Meus Amores fúrun publicados an 1891, cun 2ª eidiçon an 1895, mas esta cuonta aparece solo an 3ª eidiçon, de 1901. Ye berdade que l testo de José Leite de Vasconcellos ye publicado pula purmeira beç na Revista Lusitana, vol. VII, 1902, i puode parecer pouco tiempo zde la salida de l testo an Os Meus Amores, mas la berdade ye que esta cuonta yá habie aparecido an 1899 ne l jornal Tribuna. I Bernardo Fernandes Monteiro pula cierta tenie ua special atençon al cuntista de Mogadouro, yá que este le habie publicado bários testos de ls Eibangeilhos ne l jornal diário O Reporter [janeiro i febreiro de 1897], traduzidos para mirandés pul scritor mirandés de la Pruoba. Esto stá bien al son deste outor, que fui subretodo un tradutor. Sendo la cuonta popular i del coincida zde pequerrico, nun sentiu necidade de citar l cuntista de Mogadouro, yá que la cuonta era de todos. Tamien Leite de Vasconcellos se lhemita a apersentá-la cumo cuonta popular, sien dezir que ye traduçon, cumo faç cun outra cuonta del na mesma obra [ber p. 720, nota 41]. Assi i todo, las dues bersiones eiqui quédan para quien las quejir acumparar.